Chỉ một vài tháng trước, cỗ máy chính trị dẫn dắt bởi Thủ tướng Malaysia Najib Razak dường như là bất khả chiến bại và một vụ bê bối tham nhũng nhiều triệu đôla dường như không thể phá hỏng nó. Vì lẽ đó, sự kết thúc đến quá nhanh, quá trọn vẹn đã khiến chính các đối thủ của ông Najib cũng không khỏi bị sốc.
Trong gần một thập kỷ, ông Najib, 64 tuổi đã kiểm soát chặt chẽ tòa án và ngân quỹ quốc gia. Đảng của ông đã phát triển mạnh bằng cách tung ra những gói tiền mặt lớn trong thời gian bầu cử. Truyền thông bị ông thao túng, các nhà báo mà ông không thích bị bịt miệng. Kẻ thù chính trị bị đẩy vào tù.
Là con trai của một Thủ tướng và cháu của một Thủ tướng khác của Malaysia, ông Najib có được tình bạn với Tổng thống Trump, người đã tặng ông một bức hình với ghi chú “tặng thủ tướng yêu thích của tôi” sau khi hai người chơi golf với nhau năm 2014. Năm ngoái, ông Trump vẫn đón tiếp ông Najib tại Nhà Trắng cho dù Bộ tư pháp Mỹ đã cáo buộc ông Najib biển thủ tiền của nhà nước Malaysia.
Tuy nhiên, quyền lực của ông đã biến mất chỉ vài giờ sau khi diễn ra cuộc bầu cử quốc gia vào ngày 9/5, với việc phe đối lập dưới sự lãnh đạo của ông Mahathir Mohamad 92 tuổi, người đã từng đưa ông Najib lên đỉnh cao quyền lực, giành được đa số ghế trong quốc hội.
Cần biết rằng phe đối lập có nhiều sự khác biệt và đến nay vẫn thế. Nhưng phe đối lập lại được gắn kết bởi một mục đích duy nhất: Lật đổ ông Najib bằng cách kích động sự giận dữ của cử tri về cuộc sống xa xỉ của ông Najib, ngay cả khi tin tức về chuyện này vẫn còn chưa rõ ràng.
Hiện ông Najib đang bị “tố” phạm tội không chỉ ở Malaysia mà còn bị Bộ tư pháp Mỹ điều tra với cáo buộc liên quan đến việc thất thoát hàng tỷ đô la của quỹ phát triển 1 Malaysia (1MDB)-quỹ đầu tư quốc gia do ông Najib lập ra và giám sát trong nhiều năm qua.
Các chi tiết được tiết lộ từ cuộc điều tra đó trong 3 năm qua đã vẽ lên một bức tranh gây kinh ngạc về nhà lãnh đạo của Malaysia, các thành viên gia đình ông và các bạn bè ông, rằng họ đã sử dụng một cách hoang phí tiền của nhà nước ra sao.
Các công tố viên cho biết hàng trăm triệu đôla từ quỹ đã xuất hiện trong tài khoản cá nhân của ông Najib và được sử dụng để mua sắm những mặt hàng xa xỉ, gồm chiếc vòng cổ kim cương màu hồng 22 cara trị giá 27,3 triệu đôla cho vợ ông.
Khoảng 7,5 tỷ đôla đã bị lấy trộm từ quỹ để mua các bức tranh của Monet, Van Gogh, Warhol và những họa sỹ khác với giá trị lên đến hơn 200 triệu đôla. Tiền còn được dùng để mua bất động sản cao cấp ở Mỹ và thậm chí là siêu du thuyền cho Jho Low, một người bạn của gia đình ông với đam mê hưởng lạc tại Holywood.
Các công tố viên cho biết hàng trăm triệu đô la từ quỹ đã xuất hiện trong tài khoản cá nhân của ông Najib và được sử dụng để mua sắm những mặt hàng xa xỉ
Những cáo buộc này và nhiều cáo buộc khác đã tràn ngập trên mạng xã hội ở Malaysia, trên các nhóm chat WhatsApp riêng tư, nhưng dường như Najib vẫn đánh giá thấp việc ông có thể mất đi những gì: Công chúng, những người vẫn coi trọng sự ôn hòa, cơ sở quyền lực Malaysia đã từng không thể phá hủy của ông. Thậm chí ông không ngờ mình có thể mất đi sự ủng hộ từ các thành viên trong gia đình.
Chính con gái riêng của ông Najib, Azrene Ahmad, đã viết trên Instagram vào ngày thứ Sáu (11/5) một bài viết với nội dung lên án ông và bà vợ Rosmah Mansor. Bà Mansor đã gây rất nhiều tai tiếng khi sở hữu hàng đống hàng hiệu, vòng trang sức và một bộ sưu tập túi xách tay nhiều triệu đô la, được cho là còn khủng khiếp hơn cả “tín đồ giầy hàng hiệu” Imelda Marcos – cựu đệ nhất phu nhân tổng thống Philippines.
“Ngày hôm nay đánh dấu sự kết thúc của một nhà độc tài mà nhiều người đã cầu nguyện” Azrene viết, miêu tả cách cô đã “chứng kiến nhiều sự vi phạm, các giao dịch và thỏa thuận ngầm” mà bố mình và vợ ông ta đã thực hiện “vì lợi ích quyền lực và thỏa mãn sự tham lam của họ.”
“Hàng loạt tài khoản ở nước ngoài được mở ra để rửa tiền của quốc gia, chi cho việc cá nhân của họ” cô tiếp tục, liệt kê các cáo buộc chống lại hai người. “Các két sắt chứa đầy đồ trang sức, đá quý và tiền mặt. Đó là những kẻ bất lương.”
Em trai của Najib, Nazir Razak cũng tham gia vào việc lợi dụng sự thất bại của anh trai mình như là cơ hội để tiến thân, khi viết trên mạng xã hội rằng: “Malaysia cần một sự điều chỉnh lớn, nhưng tất cả các nỗ lực dưới chính quyền cũ đã thất bại.”
Thậm chí các phương tiện truyền thông có quan hệ tốt với chính phủ, trong nhiều năm qua đã viết nhiều bài ca ngợi sự thông thái của Najib và các hoạt động từ thiện của bà Rosman, nay cũng đã bỏ nhiều lời lẽ kính cẩn đối khi nói về ông.
Ngày thứ Bảy (12/5) vừa qua, ông Najib và vợ đã bị đưa vào danh sách cấm xuất cảnh ra nước ngoài, ngay khi hai người có ý định rời đi Indonesia.
Ông Mahathir, người đã tuyên thệ Thủ tướng vào ngày 10/5, đã từng gọi ông Najib là một tên trộm. Ông cho biết Najib sẽ phải đối mặt với những hậu quả do các hành động của ông gây ra. “(Dù ở vị trí) cao hay thấp, tất cả đều phải tuân thủ pháp luật” ông Mahathir phát biểu tại một cuộc họp báo vào ngày Chủ Nhật (13/5).
“Điều này đã thay đổi hoàn toàn mọi thứ” Ren McEachern một cựu đặc vụ của Cục điều tra liên bang Mỹ (FBI) chuyên về chống tham nhũng quốc tế nhận xét và dự đoán thêm: “Giờ Najib không còn tại vị, có thể ông ấy sẽ bị buộc tội.”
Hơn nữa, việc ông Najib không còn tại vị sẽ mang lại động lực mới cho những nỗ lực của Bộ Tư pháp Mỹ trong việc theo đuổi vụ việc nhằm vào ông, theo tin từ một người có liên quan trực tiếp đến hoạt động điều tra. Bộ Tư pháp Mỹ đã từ chối bình luận về thông tin này.
Sau thất bại, ông Najib đã đăng một thông điệp trên Twitter, trong đó có viết: “Tôi xin lỗi vì bất kỳ thiếu sót và sai lầm nào.” Tuy nhiên ông vẫn khẳng định rằng “ưu tiên hàng đầu của tôi vẫn là lợi ích tốt nhất cho Malaysia và người dân của Malaysia.”
Theo giới phân tích, câu chuyện rơi khỏi quyền lực của ông Najib là một hiện tượng đáng kinh ngạc, rất khó để giải thích. Nó cho thấy một đảng chính trị lớn mà ông Najib là người lãnh đạo – Tổ chức quốc gia Malaysia thống nhất- đã phát triển mạnh mẽ rồi sụp đổ bởi sức nặng từ sự thái quá của nó.
Ông Mahathir người đã tuyên thệ Thủ tướng vào ngày 10/5 đã từng gọi ông Najib là một tên trộm và cho biết ông Najib phải đối mặt với những hậu quả của mình gây ra.
Donald Greenlees, chuyên gia nghiên cứu về Đông Nam Á của Đại học quốc gia Australia cho rằng: “Trong một thời gian dài, giới tinh hoa khu vực đã được thụ hưởng một văn hóa miễn trừ trừng phạt. Không cần phải bàn cãi rằng việc đảng của Najib cầm quyền suốt nhiều thập kỷ, nắm giữ các thể chế nhà nước, đặc biệt là tư pháp, và sự phục tùng của truyền thông đã khiến ông tin mình sẽ không thể bị ai đụng tới.”
“Ngày rời khỏi nhà tôi đã để lại một lời cảnh báo cho ông” con gái riêng của ông Najib viết trên Instagram “Sẽ có một sự thanh toán khi mà người dân tiến hành trừng phạt ông, vì những vi phạm của ông đối với họ. Sẽ có ngày Chúa trời trừng phạt vì những tội lỗi của ông, gây ra với chính những người mà ông đã thề sẽ bảo vệ.”
Người thừa kế sai lầm
Sinh ra trong một dòng họ danh giá và từ rất sớm dường như ông Najib đã được nhắm đến để lãnh đạo Tổ chức dân tộc Mã lai thống nhất nhằm đem lại sự thịnh vượng cho đại đa số người Malaysia, như mục tiêu của tổ chức này.
Được giáo dục tại các trường học tốt nhất của nước Anh, ông có được một giọng Anh hoàn hảo và biết cách ăn mặc hết sức chỉn chu, thanh lịch. Không giống như người thầy của mình là Mahathir, ông không có ngay được sự liên hệ với các tổ chức cơ sở hồi giáo Malaysia ở vùng nông thôn và khi khởi nghiệp chính trị, ông còn gặp khó khăn trong việc nói tiếng Malay.
“Ông Najib lớn lên với suy nghĩ rằng lãnh đạo đất nước là quyền thừa kế của mình. Ông ấy không nhận ra rằng bạn phải có được lòng tin của người dân và duy trì lòng tin đó. Ông ấy đã bị tách hoàn toàn ra khỏi Malaysia, Malaysia thực sự.”
Tuy nhiên, những di sản của cha Najib, thủ tướng thứ hai của Malaysia và chú ông – thủ tướng thứ ba của Malaysia, đã giúp ông bù đắp sự thiếu hấp dẫn đối với vùng nông thôn. Trong các cuộc phỏng vấn, Najib rất nhẹ nhàng hòa nhã dù có chút gì đó hơi xa cách.
Rafizi Ramli, chiến lược gia hàng đầu của phe đối lập, nhận xét: “Ông Najib lớn lên với suy nghĩ rằng lãnh đạo đất nước là quyền thừa kế của mình. Ông ấy không nhận ra rằng bạn phải có được lòng tin của người dân và duy trì lòng tin đó. Ông ấy đã bị tách hoàn toàn ra khỏi Malaysia, một đất nước Malaysia của thực tại.”
Nhưng danh tiếng của Najib thực tế đã bị hoen ố nhiều năm trước khi ông trở thành Thủ tướng vào năm 2009.
Năm 2006, khi Najib đang là Phó Thủ tướng, Altantuya Shaariibuu – cô tình nhân người Mông Cổ của một trong những cố vấn của ông là Abdul Razak Baginda – đã bị giết bằng thuốc nổ quân sự. Hai vệ sỹ của ông Najib sau đó bị kết tội trong vụ án này.
Các nhà điều tra Pháp hiện vẫn đang tìm hiểu liệu Najib, trong thời làm Bộ trưởng Quốc phòng, có thu lợi cá nhân từ số tiền 130 triệu đô la tiền “lại quả,” liên quan đến thương vụ mua tàu ngầm của Pháp. Trước khi bị sát hại, Shaariibuu được cho là đã đòi nửa triệu đô la tiền môi giới thương vụ này.
Tuy nhiên vụ bê bối lớn nhất liên quan tới Najib chỉ bị phanh phui vào năm 2015, khi các nhà chính trị đối lập và các nhà báo đặt câu hỏi điều gì đã xảy ra với hàng tỷ đôla biến mất khỏi quỹ quốc gia 1MDB.
Najib thành lập và giám sát 1MDB vào năm 2009 nhằm đem lại thịnh vượng cho người dân Malaysia, thông qua các khoản đầu tư và dự án phát triển ra nước ngoài..
Năm 2016, Bộ Tư pháp Mỹ đã tung ra một quả “bom” khi công bố một người được gọi là Quan chức số 1 của Malaysia đã rút 731 triệu đôla từ 1MDB. Nhiều quan chức đã xác nhận rằng ông Najib chính là Quan chức số 1 của Malaysia.
Theo cáo buộc của Bộ Tư pháp Mỹ, tổng cộng hơn 4,5 tỷ đôla của quỹ 1MDB đã được rửa thông qua các ngân hàng của Mỹ và làm giàu thêm cho ông Najib, gia đình và bạn bè của ông.
Trong đó 250 triệu đôla được dùng để mua một siêu du thuyền với sân đỗ máy bay trực thăng, phòng chiếu phim… cho Jho Low – một người bạn tài chính của con trai riêng của ông Najib là Riza Aziz. Ông Low bị cáo buộc đã đóng vai trò chính của kế hoạch này. Các công tố viên liên bang Mỹ còn cho rằng ông Low đã sử dụng quỹ 1MDB để mua cho diễn viên Leonardo DiCaprio một bức tranh của Picasso trị giá 3,2 triệu đôla nhân sinh nhật của diễn viên này. Trong khi đó người mẫu Autralia Miranda Kerr nhận được một món đồ trang sức trị giá 8 triệu đôla (Hiện cả hai người này đã trả lại các món quà được tặng).
Các công tố viên liên bang Mỹ đã gọi vụ rửa tiền này là “hàng loạt, vô liêm sỷ và trắng trợn.”
Ông Najib giải thích rằng số tiền 681 triệu đôla Mỹ trong tài khoản cá nhân của ông là quà tặng từ một gia đình hoàng gia Arab. Năm 2015, sau khi Bộ trưởng Tư pháp Malaysia thu thập các bằng chứng về việc Najib liên quan đến vụ 1MDB và dường như đã sẵn sàng để đưa ra các cáo buộc, ông lập tức sa thải người này. Các cuộc điều tra tiếp theo của chính phủ Malaysia đã đưa tới kết luận rằng Najib không có bất kỳ vi phạm gì.
Người dân Malaysia có thể đã quen với mức độ tham nhũng nhất định tồn tại trong hệ thống chính trị của đất nước. Nhưng số tiền khổng lồ liên quan đến vụ 1MDB vẫn khiến họ bị sốc. Các công tố viên liên bang Mỹ đã gọi vụ rửa tiền này là “vô liêm sỷ và trắng trợn.”
Najib có thể đã đóng cửa hoặc thao túng các cơ quan truyền thông trong nước, để ngăn chỉ trích nhằm vào ông. Nhưng ông không thể ngăn chặn được tất cả.
The Sarawak Report blog và tờ The Edge ở Malaysia cùng với The Wall Street Journal là các nguồn tin dẫn đầu trong cuộc đua tiết lộ hàng loạt chi tiết cụ thể liên quan tới vụ tham nhũng của Najib. (The Edge đã từng bị đóng cửa trong 3 tháng và trang web của The Sarawak Report hiện vẫn bị chặn ở Malaysia).
Giới chính trị Malaysia tự hỏi làm thế nào mà con trai của một thủ tướng nổi tiếng khổ hạnh lại có thể tham nhũng và bất cẩn như vậy. “Nếu bạn muốn ăn trộm tiền kiểu này, tại sao bạn lại để chúng trong tài khoản riêng của mình. Điều này cho thấy một sự kiêu ngạo quá đỗi” James Chin một đạo diễn người Malaysia ở Viện châu Á của Đại học Tasmania, nhân jxét.
Người vợ đáng chê trách
Khi công chúng trở lên giận dữ với sự thừa mứa của ông Najib, bà Rosmah trở thành cái đích thường xuyên để người ta trút giận.
Thói quen đi mua sắm ở châu Âu của bà Rosmah và chi phí cho những chuyến đi này – có lẽ là lấy từ tiền của người dân Malaysia – đã trở thành đề tài nóng của truyền thông xã hội. Bộ sưu tập túi xách tay Hermès Birkin của bà, theo một nhà môi giới cho biết, trị giá ít nhất 10 triệu đô la.
“Dù đúng hay sai, Rosmah bị coi là đối tác chính trong các vụ tham nhũng và bê bối liên quan đến Thủ tướng” Lim Teck Ghee một nhà phân tích chính sách công ở Kuala Lumpur nói.
Năm 2015 khi con gái của ông Najib và bà Rosmah cưới cháu trai của Tổng thống Kazakhstan Nursultan Nazarbayev, các quan khách đã hết sức kinh ngạc trước sự xa hoa của lễ cưới. Ông Mahathir, người đã tham dự lễ cưới đó, nhớ lại rằng các binh sỹ đã khiêng ít nhất 17 thùng quà tặng xa xỉ cho các thực khách. “Tôi chưa thấy điều đó bao giờ, thậm chí ở đám cưới hoàng gia,” ông nói trong một buổi phỏng vấn với The New York Times vào năm 2016.
Họa sỹ biếm họa hàng đầu của Malaysia Zulkiflee Anwar Ulhaque đã gọi ông Najib là “Người đàn ông ăn cắp” và đặc tả bà Rosmah với một chiếc nhẫn kim cương khổng lồ trên ngón tay. Phản ứng của ông Najib là không hề có sự khoan nhượng. Họa sỹ Zulkiflee,với nghệ danh Zunar,đã bị cáo buộc với 9 tội danh và có thể phải đối mặt với 43 năm tù giam.
Họa sỹ Zulkiflee đã nói ngày bầu cử 9/5 là “thời điểm hạnh phúc nhất của cuộc đời tôi” và ông hy vọng các cáo buộc nhằm vào mình sẽ bị xóa bỏ.
Trong chiến dịch tranh cử, ông Mahathir, người tham gia vào phe đối lập do bị sốc trước những vụ tham nhũng xoay quanh ông Najib, đã khai thác rất thành công sự tức giận của người dân đối với các vụ bê bối tài chính liên quan đến thủ tướng. Một vấn đề có ảnh hưởng đặc biệt lớn đến những người dân ở vùng nông thôn, khu vực mà nhiều người đã quay sang bỏ phiếu cho phe đối lập, là chương trình trợ cấp nông nghiệp mà theo nhiều báo cáo đã mất khoảng 750 triệu đô la và ông Najib là người giám sát chương trình này.
Các khiếm khuyết bị Mahathir nêu ra dần trở nên quan trọng, dù thời điểm ban đầu chẳng có gì đảm bảo rằng ông sẽ giữ được ảnh hưởng của mình.
Cũng theo nhà phân tích chính sách công Lim “1MDB là yếu tố chính trong kết quả bầu cử” và “ vụ bê bối kéo dài đã cho thấy rõ sự liên quan không thể chối cãi với vấn nạn tham nhũng ở hàng ngũ lãnh đạo cấp cao của đất nước.”
Ngăn chặn không thành công
Tuy nhiên, ngay cả khi sự phẫn nộ của công chúng lên đến đỉnh điểm, ông Najib dường như vẫn rời xa thực tế. Trên các bảng quảng cáo chiến dịch tranh cử xuất hiện ở khắp nơi, ông Najib hiện ra hoành tráng dưới ánh đèn sân khấu với nụ cười mở rộng. Ông vẫn tin các cử tri Malaysia sẽ chấp nhận bất cứ thỏa thuận nào mà mình đưa ra…
Mahathir nói rằng ông đã rời bỏ Najib, bởi ông này khăng khăng cho rằng “tiền mặt là vua” cả trong chính trị và hoạt động quản trị.
Theo các trợ lý của ông Najib, dưới sự lãnh đạo của ông Najib, đảng cầm quyền đã giành được chiến thắng trong cuộc bầu cử năm 2013 nhờ có hàng trăm triệu đôla được trao cho các lãnh đạo đảng để phát cho các cử tri.
Chiến lược tương tự được áp dụng cho năm 2018, các nhà phân tích nói, và ông Najib đã dự đoán liên minh cầm quyền thậm chí có thể làm tốt hơn so với cuộc bầu cử 2013, trước khi nổ ra vụ 1MDB.
Vào đêm trước khi diễn ra cuộc bầu cử, Bộ trưởng truyền thông trong chính quyền của ông Najib Salleh Said Keruak khoe rằng Tổ chức dân tộc Mã lai thống nhất (UMNO) sẽ dễ dàng chiến thắng và rằng UMNO đã tiếp cận dữ liệu của chính phủ về cử tri Malaysia. “Chúng tôi có tất cả trong tay” ông nói.
Cả khi mà sự phẫn nộ của công chúng lên đến đỉnh điểm, ông Najib dường như vẫn rời xa thực tế
Ông Salleh không phải là người duy nhất tính toán sai. Các cơ quan dự báo của Malaysia đều đưa ra kết quả là Mặt trận dân tộc (BN) cầm quyền với UMNO là nòng cốt sẽ giành thắng lợi. Trên toàn quốc lá cờ của BN xuất hiện dày đặc hơn nhiều so với lá cờ của Liên minh Hy vọng đối lập.
Tuy nhiên vẫn có những tiếng thì thầm bất mãn. Lần đầu tiên, người đứng đầu của Hải quân Malaysia nhắc nhở các thủy thủ của mình rằng phiếu bầu là bí mật vì vậy họ nên tự do lựa chọn.
Và mặc dù ông Trump gặp ông Najib tại Nhà Trắng vào tháng 9 năm ngoái, nỗ lực của cựu thành viên cấp cao của đảng Cộng hòa Elliott Broidy trong việc dàn xếp cho hai người lại cùng nhau chơi golf đã thất bại, bất chấp Broidy đã đảm bảo với Chánh văn phòng Nhà Trắng trong một email bị rò rỉ rằng ông biết rõ Najib. Ông Najib thậm chí còn không có hoạt động chụp ảnh theo thông lệ trong chuyến thăm này.
Trong khoảng thời gian cuối của chiến dịch tranh cử, ông Najib đã trở lại với chính sách đổi tiền lấy ủng hộ, đã tỏ ra hiệu quả trong những cuộc bầu cử trước. Một ngày trước khi diễn ra cuộc bầu cử, ông đã hứa rằng các công dân Malaysia từ 26 tuổi trở xuống sẽ không phải trả thuế thu nhập nếu liên minh của ông thắng cử. Trước đó, ông đã hứa sẽ tăng lương đáng kể cho công chức, những người chủ yếu là dân Malay chứ không phải là người Hoa hay Ấn Độ.
“Đó luôn là phong cách của ông ấy: Khi đối mặt với khó khăn hãy ném những thứ tốt đẹp cho công chúng” Oh Ei Sun một nhà phân tích chính trị ở Kuala Lumpur và cựu thư ký của ông Najib nói.
Các chiến thuật khác có tính bàn tay sắt hơn. Ngay trước khi chiến dịch tranh cử bắt đầu, đảng của ông Najib đã đẩy mạnh việc thông qua một đạo luật mới có tên gọi đạo luật chống tin giả, trong đó hình sự hóa việc xuất bản hoặc lưu hành các thông tin gây hiểu nhầm. Các nhà làm luật và các nhà phê bình lo ngại rằng việc này sẽ khiến bất cứ ai chỉ trích ông Najib sẽ có thể bị bỏ tù đến 6 năm. Chính phủ của ông cũng thiết kế một kế hoạch lớn, tái phân bố lại khu vực bầu cử nhằm làm giảm ảnh hưởng của những nhóm cử tri thiểu số không bỏ phiếu cho liên minh của ông.
“Không có bất kỳ nỗ lực nào kể trên, dù cứng hay mềm, thực sự đem lại hiệu quả. Thương hiệu Najib là độc hại. Không có cách nào để ông ấy có thể thoát khỏi điều này,” ông Chin của Đại học Tasmania nói.
Vào ngày Chủ Nhật, ông Najib và bà Rosmah vẫn còn ở trong tư dinh của mình ở Kuala Lumpur. Một vệ sỹ của gia đình người đã yêu cầu không nêu danh tính vì lo sợ bị trả thù, cho biết nhiều người bạn thân vốn từng gõ cửa nhà họ hiện nay đã không tới nữa. Thậm chí ngay cả người quản gia cũng đã rời bỏ họ./.
