Theo một báo cáo mới được trình lên ủy viên phụ trách Quốc phòng-An ninh của Liên minh châu Âu, hơn 5.000 người châu Âu đã gia nhập tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS) tại Syria hoặc Iraq, trong khoảng thời gian từ 2011 đến 2016.
Ngày 31/7/2017, mạng lưới của châu Âu về Nâng cao nhận thức về sự cực đoan (RAN), được ủy ban châu Âu sáng lập năm 2013, đã xuất bản một báo cáo về sự trở về quê hương của các chiến binh thánh chiến nước ngoài đã từng đứng trong hàng ngũ của IS.
Theo báo cáo, có tổng số hơn 42.000 chiến binh nước ngoài, đến từ hơn 120 quốc gia đã tham gia hàng ngũ của các tổ chức khủng bố trong giai đoạn kể từ 2011 đến 2016, trong đó khoảng 5.000 đến từ các nước châu Âu. Đỉnh điểm của quá trình này là năm 2015, sau đó giảm dần. Năm 2016, chỉ còn một số ít người tham gia các hoạt động khủng bố tại Syria.
Tập trung vào những thất bại gần đây của IS tại khu vực Iraq-Syria, báo cáo chỉ ra khả năng số vụ quay trở về tăng lên trong những tháng hoặc những năm tới đây.
“Nếu như vương triều của IS bị thất bại về mặt quân sự hoặc sụp đổ, số lượng các chiến binh nước ngoài quay trở lại châu Âu (đặc biệt là tại Áo, Phần Lan, Hà Lan, Thụy Điển và Anh) dự kiến sẽ tăng lên.” Tỷ lệ quay trở về nước xuất xứ hiện nay của các đối tượng khủng bố kể trên là từ 20-30%, tùy theo từng nước.
Theo ước tính, có khoảng 1.200 đến 3.000 người có thể trở lại châu Âu, trong đó có nhiều phụ nữ và trẻ em dưới 18 tuổi. Đối với Pháp, có khoảng 460 trẻ em sống tại khu vực Iraq-Syria có khả năng trở lại nước này. Một nửa trong số đó dưới 5 tuổi và 1/3 sinh ra trong vùng lãnh thổ do IS kiểm soát.
Đối với những “người trở về,” báo cáo chú trọng phân biệt những điểm khác nhau về nhân thân và vai trò của từng người đối với IS. Nam giới có nhiều cơ hội để trở về với kinh nghiệm chiến đấu, phải đối mặt với nguy hiểm và buộc phải thực hiện những công việc tàn bạo, giữ các vai trò khác nhau trong các vùng lãnh thổ bị IS chiếm đóng.
Nếu như vương triều của IS bị thất bại về mặt quân sự hoặc sụp đổ, số lượng các chiến binh nước ngoài quay trở lại châu Âu sẽ tăng lên
Phụ nữ được phân biệt bởi tầm quan trọng của họ trong gia đình và khả năng giáo dục những chiến binh trong tương lai.
Họ có thể đã được dẫn dắt bởi một ý muốn đoạt lấy quyền lực và có vai trò trong xây dựng “vương triều.” Họ cũng thường xuyên tham gia hoạt động tuyển lựa và truyền bá học thuyết, đặc biệt là đối với trẻ em.
Trẻ em là nạn nhân của sự truyền bá mạnh mẽ hệ tư tưởng, học vấn và xã hội. Các bé trai được tuyển lựa từ khi 9 tuổi để chiến đấu và tham gia các hoạt động bạo lực, trong khi các bé gái thường bị buộc phải ở nhà cùng mẹ để học cách hỗ trợ người chồng tương lai của mình. Bé trai và bé gái đều phải chịu những chấn thương trầm trọng khi quay về.
Trong số họ, một số đã rời khỏi châu Âu với gia đình hoặc một mình để sống trong tổ chức khủng bố. Một số khác được sinh ra trong các khu vực xung đột và sau đó đi đến châu Âu. Một số lại được sinh ra trên đất châu Âu với cha, mẹ hoặc cả hai đã tham gia một hoạt động khủng bố nào đó. Trẻ em sau đó được tính là “người trở về” vì nguồn gốc xuất xứ của cha mẹ.
Sự trở lại của những trẻ em, vị thành niên và thanh niên này, gây ra nhiều thách thức. Đặc biệt là quá trình bình thường hóa và tái hòa nhập xã hội, cần phải được thực hiện càng sớm càng tốt, ngay sau khi họ trở về. Báo cáo cũng ủng hộ phát triển các nghiên cứu về những chấn thương và sự tuyên truyền mà những trẻ em này đã phải đón nhận, và việc đào tạo nghề để các em có thể kiếm sống sau này.
Những lý do khiến các chiến binh và gia đình họ phải trở về quê hương là rất đa dạng. Một số đã được gửi về hoặc tự quay trở về để thực hiện tại đất nước mình các hoạt động tấn công, như là Abdelhamid Abaaoud, gây ra vụ tấn công ngày 13/10/2016 tại Paris và Saint-Denis.
Một số khác, không hề tỏ ra ăn năn, mong muốn được sinh sống trong những điều kiện vật chất tốt hơn đã bị bắt và buộc phải trở lại đất nước của mình. Một số khác, đã hối cải hoặc thất vọng vì những gì mình đã thấy, cảm nhận trong quá trình tham gia tổ chức khủng bố.
Các tác giả của báo cáo cuối cùng đã phân biệt được hai thế hệ “người trở về.” Nhóm đầu tiên bao gồm chủ yếu những người đàn ông đã trở về, hết ảo ưởng, ít bạo lực hơn và tương đối tự do để rời khỏi các vùng lãnh thổ do khủng bố kiểm soát. Nhóm thứ hai là những chiến binh hiện tại. Đó là những người thiện chiến hơn, được gắn với hệ tư tưởng và có thể trở lại châu Âu với mục tiêu bạo lực: tấn công các công dân của chính châu Âu.
Những số liệu đáng lo ngại
Một nghiên cứu của các nhà chức trách Đức cho thấy rằng gần một nửa các chiến binh thánh chiến “người trở về” vẫn trung thành với hệ tư tưởng cực đoan.
Ngày 28/11/2016, một bài viết đăng trên nhật báo Die Welt của Đức đã công bố kết quả của một nghiên cứu, do các nhà chức trách vùng Rhin thực hiện qua khảo sát 784 cá nhân đã tham gia các tổ chức khủng bố tại Syria và Iraq.
Trong số những người mang quốc tịch Đức, trong độ tuổi từ 13-62, đã có 247 người trở về. Hồ sơ của những “người trở về” này nêu lên những vấn đề đáng lo ngại. Không ít hơn 48% trong số họ vẫn trung thành với “môi trường cực đoan hoặc phong trào salafiste” – những thứ mà họ cho rằng đã giúp họ cứng rắn và mạnh mẽ hơn. Có 8% trong số này mong muốn trở về là để “nghỉ ngơi”, có nghĩa là bỏ trốn khỏi chiến trường trước khi cố gắng quay trở lại Syria hoặc Iraq. Chỉ có 10% cho thấy sự thất vọng với hệ tư tưởng cực đoan mà họ đã từng tôn thờ, đặc biệt là với tổ chức IS.
Mặt khác, Die Welt ghi nhận rằng 1/4 những đối tượng khủng bố quay trở lại Đức đang cộng tác với chính quyền. Đây là trường hợp của Harry Sarfo, một chiến binh thánh chiến trẻ đã nhận thức được sai lầm, đã thổ lộ tâm tình của mình một cách rộng rãi trên các phương tiện thông tin.
Những công dân Pháp từng giữ những vị trí nhất định trong tổ chức khủng bố đang quay trở về quê hương của mình
Trong bối cảnh số lượng các chiến binh thánh chiến sụt giảm (bị bao vây ở Mossoul và đe dọa bởi một cuộc tấn công của liên minh Arab-Kurb ở Raqqa), cuộc khảo sát cũng cho thấy rằng ngày càng ít người Đức cố gắng giành chiến thắng trong khu vực Syria-Iraq, và số người mong muốn trở về tăng lên. Một vấn đề có liên quan đến đa số các nước châu Âu và đặc biệt là Pháp.
Một báo cáo của nhật báo Le Monde dẫn một nguồn tin tình báo cho thấy, 200 người Pháp đã rời khỏi IS và gần 700 người có thể trở lại Pháp. IS đang mất dần những phần lãnh thổ chiếm đóng được cũng như sự hấp dẫn của mình. Có một hiện tượng rất đáng lưu ý là những công dân Pháp từng giữ những vị trí nhất định trong tổ chức khủng bố đang quay trở về quê hương của mình.
Mối quan tâm chính trong 10 năm tới, hiện tượng này đã dẫn đến một sự khó khăn hơn đối với các vấn đề mang tính hình sự. Le Monde cho biết, theo luật hình sự của Pháp, nếu một người bị coi là tội phạm, sẽ phải chịu 10 năm tù giam, nhưng nếu tham gia hàng ngũ của IS, kể từ nay bị coi là tội phạm và phải chịu trừng phạt từ 20-30 năm tù.
Tại nhiều quốc gia, nhiều “người trở về” – cựu chiến binh thánh chiến không phủ nhận hệ tư tưởng của họ, thậm chí mơ ước được tiếp tục chiến đấu trong hàng ngũ của IS.
Khoảng 30-35% đã quay trở lại quê nhà
Những con số do Gilles de Kerchove – điều phối viên chống khủng bố của Liên minh châu Âu – cung cấp trong một báo cáo khiến nhiều người cảm thấy lo sợ.
Khoảng 50% người có nguồn gốc châu Âu hoặc sinh sống tại châu Âu gia nhập IS hiện vẫn đang ở Iraq hoặc Syria. Con số này dao động từ 2000-2500 người.
Trong khi trận chiến nhằm phá hủy thành lũy cuối cùng của IS đang được thực hiện, ông Kerchove đánh giá khả năng “quay trở về ồ ạt trong ngắn hạn do sự thất thủ của IS tại Iraq và Syria của các chiến binh thánh chiến nguồn gốc châu Âu là không rõ ràng”.
Nếu như một số quay trở lại quê hương, một số khác tiếp tục chiến đấu trong các “vùng kháng chiến” hoặc trốn sang các nước lân cận, thậm chí là khu vực xung đột khác. Còn có một số lượng đáng kể các chiến binh nước ngoài trong hàng ngũ của IS tại Libya có thể đã cố gắng sử dụng quốc tịch của mình hoặc mối liên hệ gia đình để quay trở lại châu Âu.
Mỗi ngày trôi qua, IS mất đi một phần “vương triều” của mình và cuộc chiến diễn ra trong lòng châu Âu bây giờ mới thực sự bắt đầu
Trên thực tế, có đến 30-35% chiến binh thánh chiến quốc tịch châu Âu đã quay trở lại và từ 15-20% đã thiệt mạng.
Ông Kerchove đưa ra lời cảnh báo rằng những người quay trở về vẫn duy trì liên hệ với IS tại các khu vực xung đột thông qua các tài khoản cá nhân trên mạng xã hội và đặc biệt là qua dịch vụ Telegram. Các nước châu Âu không có được cách tiếp cận thống nhất đối với các chiến binh thánh chiến này và đang phải vật lộn để kiếm tìm giải pháp chống đỡ hiệu quả đối với tuyên truyền khủng bố và chủ nghĩa cực đoan.
Điều phối viên về phòng chống khủng bố của EU khuyến cáo các nước thành viên cần xây dựng một “cách tiếp cận toàn diện”, thực hiện trao đổi thông tin và kinh nghiệm thực tiễn. Ngoài ra, cũng cần phải tăng cường hợp tác với các quốc gia được xem là địa bàn “quá cảnh” của các đối tượng khủng bố.
Đến nay, gần một nửa trong số họ đã thành công trong việc trở về Áo, Bỉ, Đan Mạch, Pháp, Phần Lan, Hà Lan, Thụy Điển và Anh. Nguy cơ tấn công khủng bố châu Âu vào thời điểm này rất lớn và được các chuyên gia dự báo, khả năng thích nghi và sáng tạo của những kẻ khủng bố gây ra nhiều khó khăn đối với lực lượng an ninh.
Mỗi ngày trôi qua, IS mất đi một phần “vương triều” của mình và cuộc chiến diễn ra trong lòng châu Âu bây giờ mới thực sự bắt đầu./.
