Nếu bạn tới thăm Tây Ban Nha và gọi một ly rượu vang hoặc bia trong quán bar, rất có thể phục vụ sẽ mang cho bạn thêm một phần nhỏ thức ăn dạng cứng, mặc dù trước đó bạn không hề yêu cầu.
Đó không phải là “snack” (đồ ăn vặt) như đậu phộng hay khoai tây chiên, mà là điều gì đó hơn thế với một câu chuyện phía sau đó. Phần lịch sử này dù vẫn chưa hoàn toàn rõ ràng, nhưng cũng đã trở thành truyền thống và tạo nên một phương thức riêng biệt trong thói quen ăn uống thường ngày ở xứ sở của các chú bò tót này.
Đặc biệt, đến với vùng đất của Đôn Kihôtê, bạn sẽ được khám phá cả một thiên đường văn hóa, ẩm thực vô cùng độc đáo và giàu truyền thống.
Từ giai thoại về “Tapa”…
Ở Tây Ban Nha, “Tapa” được hiểu là “phần phía trên dùng để đậy một vật nào đó” hoặc cũng có thể định nghĩa là “miếng thức ăn nhỏ thường được đặt trên một lát bánh mỳ, và theo truyền thống sẽ được phục vụ kèm với đồ uống tại các quán bar và quán rượu.”
Hai định nghĩa mở, khác biệt và không có mối liên hệ rõ ràng với nhau nhưng lại đề cập đến cùng một nội dung trong phạm trù ẩm thực: las tapas. Chúng ta sẽ cùng tìm hiểu tại sao lại như vậy.
“Tapa” có nguồn gốc ban đầu là một lát xúc xích hoặc phômai đặt trên một miếng bánh mỳ, được các quán rượu và quán bar phục vụ thực khách khi họ gọi đồ uống, nhằm giảm nhẹ các tác dụng không mong muốn của lượng cồn lớn mà thực khách tiêu thụ.
Trong rất nhiều phiên bản về nguồn gốc của “Tapa,” câu chuyện phổ biến nhất kể rằng vào đầu thế kỉ 20, trong một chuyến du hành tới miền Nam nắng nóng của Tây Ban Nha, Vua Alfonso XIII đã dừng lại để thưởng thức bữa ăn nhẹ tại một quán rượu có tiếng.
Quán rượu này vẫn còn tồn tại cho đến ngày nay và nằm ngay gần thành phố nhỏ xinh đẹp Cadiz. Chủ nhà trọ đã ngay lập tức phục vụ rượu vang kèm một lát bánh mỳ với thịt heo muối (jamón) ở trên.
Nhà Vua, ngay khi nhìn thấy những con ruồi bướng bỉnh bay xung quanh, đã đặt lát bánh mỳ đó lên trên miệng ly để tránh ruồi rơi vào bên trong và làm hỏng đồ uống. Sau khi thưởng thức xong ly rượu tuyệt hảo, Vua đã yêu cầu thêm ly thứ hai, nhưng nhấn mạnh: “thêm một ly rượu kèm tapa.”
Chúng ta không biết rõ liệu câu chuyện trên có thật hay không, nhưng cũng có phiên bản khác cho rằng người ta dùng “tapa” che ly rượu để ngăn cát vào, vì nhà hàng tọa lạc trên một bãi cát dài bên bờ biển ngay cửa ngõ vào thành phố Cadiz, nơi gió thường thổi rất mạnh.
“Las tapas,” và “đi ăn tapas” là một phong tục được truyền bá rộng rãi trên khắp đất nước Tây Ban Nha, và thậm chí đã vượt qua biên giới quốc gia này để trở nên nổi tiếng thế giới.
Có những người lại đưa ra giả thiết về một vị vua khác cùng tên, nhưng ở thời kỳ xa xưa hơn nữa: Vua Alfonso X, người được mệnh danh là “Nhà thông thái” ở thế kỷ XIII, nhằm tránh những cơn chóng mặt trong quá trình sử dụng rượu để chữa một căn bệnh. Tuy nhiên, phiên bản về những con ruồi là câu chuyện hấp dẫn, mang tính chất giai thoại và vì lẽ đó đã được truyền lại cho tới ngày nay.
Mặc dù vậy, các câu chuyện về nguồn gốc của “tapa” đối với người Tây Ban Nha không thực sự quá quan trọng. Vấn đề là bằng cách này hay cách khác, “las tapas,” và “đi ăn tapas” (ám chỉ nhiều loại tapa) là một phong tục được truyền bá rộng rãi trên khắp đất nước Tây Ban Nha, và thậm chí đã vượt qua biên giới quốc gia này để trở nên nổi tiếng khắp thế giới.
… đến mảnh đất của những “kẻ đi chinh phục”
Sự đa dạng của các món “tapa” là vô cùng lớn, vì lý do Tây Ban Nha chủ yếu được biển Địa Trung Hải, Đại Tây Dương và biển Cantabria bao quanh. Ba vùng biển với những đặc điểm riêng sản sinh ra những loại cá và động vật có vỏ khác nhau. Và giữa những dòng nước này là một miền đất với địa hình núi và khí hậu đa dạng, biến nơi đây thành quốc gia với không gian tự nhiên và đa dạng sinh học nằm trong danh sách bảo tồn của châu Âu.
Sự đa dạng này được thể hiện qua danh sách dài các sản phẩm nông nghiệp và chăn nuôi, hay các loại sản phẩm được sử dụng trong chế biến món ăn hay qua những truyền thống ẩm thực khác nhau theo đặc điểm địa lý và văn hóa riêng của mỗi vùng.
Từ những rừng sồi thường xanh, sồi bần và đồng cỏ nơi chăn thả tự do những chú heo Iberico cho ta món đùi heo muối “jamón” tuyệt hảo nhất thế giới, tới những vườn cam quýt và rau xanh tại các vùng ven biển Địa Trung Hải, hay vùng đầm phá ven biển Valencia – nơi sản xuất lúa gạo lớn nhất châu Âu và là quê hương của một trong những món ăn phổ biến nhất Tây Ban Nha: paella.
Từ những mẻ cá thu và hải sản thân vỏ nhỏ ở những bờ biển phía Nam, tới cá và hải sản vùng biển nước lạnh và cửa sông Galicia, những món hầm của miền Bắc, những thú săn nhỏ trên mảnh đất của Đôn Kihôtê (Don Quijote), những vườn nho khổng lồ, những vườn ôliu lớn nhất lục địa, hay các món nướng vùng Castilla không gì sánh được bởi độ mềm mượt nhưng lại mang một hương vị mạnh mẽ.
Sa mạc, bãi biển, những thung lũng xanh với các đồng cỏ chăn thả, những miền đồng bằng rộng lớn và lạnh lẽo, những dãy núi cao phủ tuyết vào mùa Đông… Tất cả sự đa dạng này đều có thể hiện hữu ở Tây Ban Nha.
Sự đa dạng về văn hoá ẩm thực này được bắt nguồn chính từ lịch sử của Tây Ban Nha.
Nếu cố gắng tóm tắt một cách ngắn gọn lịch sử, chúng ta có thể nói rằng người Tây Ban Nha ngày nay chủ yếu mang truyền thống La Mã. Nhưng khẳng định này sẽ không hoàn toàn công bằng hay chính xác, vì có rất nhiều tộc người đã để lại di sản của họ trên bán đảo này và tạo nên một Tây Ban Nha như ngày nay. Mảnh đất của những kẻ đi chinh phục, đúng vậy, nhưng cũng là nơi trước đó đã nhiều lần bị chinh phục. Đó vừa là lịch sử và cũng là sức hút mạnh mẽ của quốc gia rộng lớn nhất ở Nam Âu này.
Thiên đường ẩm thực, văn hóa
Vùng đất này vốn là nơi cư ngụ của những người Iberes trước khi người La Mã đi qua, sau đó là những tộc người và nền văn hóa Địa Trung Hải khác đã đến rồi để lại di sản của họ, hay những người Celt tới từ Bắc Âu.
Nhiều thế kỷ sau, những người Ảrập và Do Thái tới từ phía Nam đã định cư tại đây một thời gian dài. Họ để lại những đóng góp cho truyền thống ẩm thực của phần lớn các khu vực trên bán đảo, đặc biệt với các loại trái cây khô dùng trong chế biến bánh ngọt.
Cho đến khi các nhóm người bị trục xuất vào năm 1492, thời điểm mà đất nước Tây Ban Nha bắt đầu hình thành hình thức chính trị-xã hội mà chúng ta biết ngày nay, và cũng là khi Cristóbal Colón khám phá cho vương quốc Castilla, cho phương Tây về sự tồn tại của lục địa Mỹ, qua đó đóng góp một danh sách dài các sản phẩm mới cho nền lương thực và ẩm thực thế giới.
Chính khoai tây và cà chua có nguồn gốc từ châu Mỹ đã làm nên hai trong số ba món ăn phổ biến nhất của đất nước này là “tortilla de patatas” và “gazpacho.” Những thăng trầm lịch sử, cùng vị trí địa lý đặc quyền và hệ sinh thái đa dạng đã tô điểm và hình thành nên bán đảo Iberia là những yếu tố ban tặng cho mảnh đất này đa dạng văn hóa, nông nghiệp và ẩm thực.
Đó là lý do tại sao Tây Ban Nha có một nền ẩm thực tuyệt vời với nhiều loại thực phẩm vô cùng đa dạng: rau củ, ngũ cốc, các loại đậu, trái cây và các loại hạt; các loại thịt gia súc như bò, cừu, lợn, các loại thú săn lớn và nhỏ; các loại cá gần bờ và xa bờ, hải sản thân vỏ, hay vô vàn các loại nấm vào mùa thu.
“Đi ăn tapas” từ quán bar này sang quán bar khác đã trở thành một phong tục ăn sâu vào gốc rễ tại đất nước này.
Các sản phẩm như dầu ôliu, phomát và rượu vang đều có chất lượng cao và đa dạng về chủng loại, sẽ cần nhiều không gian hơn trong giới hạn bài viết này để có thể giới thiệu thấu đáo.
Là quốc gia sở hữu nguồn nguyên liệu thô giàu có cùng truyền thống đa dạng đã tạo nên một điểm đến du lịch hàng đầu về ẩm thực và văn hóa, nơi mà các món ăn và thực phẩm đóng vai trò quan trọng và luôn hiện hữu trong cuộc sống của người dân.
Sự hòa nhập xã hội tại Tây Ban Nha sẽ khó có thể thực hiện được nếu thiếu những xiên thức ăn và các món “tapa.” Và “đi ăn tapas” từ quán bar này sang quán bar khác đã trở thành một phong tục ăn sâu vào gốc rễ tại đất nước này.
Đất nước của những thiên tài
Nói về con người, Tây Ban Nha là cái nôi của các nghệ sỹ mang tầm thế giới như Velazquez, Goya, Picasso, Dalí hay Gaudí. Đây cũng là quê hương của những nghệ sỹ lớn trong phạm trù vị giác, những ảo thuật gia của bếp núc đã tạo nên biết bao sản phẩm mang tầm quốc tế.
Đây cũng là quốc gia có nhiều tài năng nghệ thuật, một đất nước giàu trí tưởng tượng và sáng tạo. Vì vậy, không có gì ngạc nhiên khi từ năm này sang năm khác, những cái tên Tây Ban Nha luôn xuất hiện trong danh sách các đầu bếp xuất sắc nhất thế giới.
Tây Ban Nha cũng là một trong những quốc gia có nhiều nhà hàng đạt danh hiệu sao Michelin danh giá, và trở thành một trong những điểm đến hấp dẫn nhất thế giới để thưởng thức các món ăn ngon.
Ferrán Adriá, người Catalăng, là một trong những đầu bếp xuất sắc trong số những người xuất sắc nhất. Ông không chỉ là thiên tài trong nghệ thuật làm thỏa mãn các giác quan của thực khách, mà còn tạo ra cuộc cách mạng cho căn bếp với các kỹ thuật ẩm thực sáng tạo của riêng mình.
Nhiều đầu bếp nổi tiếng thế giới đã thành danh cùng Ferrán Adriá và không có người nào khao khát trở thành bếp trưởng mà không cố gắng học hỏi cùng ông. Nhưng Ferrán Adriá không phải là đầu bếp vĩ đại duy nhất, đầu tiên hay cuối cùng của Tây Ban Nha.
Danh sách những đầu bếp trứ danh vẫn còn rất dài, tới từ khắp các vùng miền của đất nước Đôn Kihôtê, và phần nhiều trong số họ đều tập trung tại các thành phố thuộc vùng Catalăng, Basque và Madrid.
“Các đầu bếp tại Tây Ban Nha dường như có phép thuật trong tay để biến những nguyên liệu của vùng đất Iberia trở thành thứ nghệ thuật ẩm thực độc đáo vô cùng quyến rũ.”
Dàn ngôi sao lớn khác mà ta có thể kể đến là anh em nhà Roca, Carmen Ruscadella, hay Fina Puigdevall tới từ Catalăng; Arzak, Subijana và Berasategui của xứ Basque, Dani García, Quique Dacosta người Valencia, Eneko Atza…
Ta cũng không thể không nhắc đến đầu bếp Angel León người Cadiz, một ngôi sao đặc biệt và xứng đáng với danh hiệu “đầu bếp của biển cả,” người đã phù phép cho những món ăn với cá và hải sản. Hay một cái tên khác là David Muñoz đến từ Madrid, vị đầu bếp mang trong mình sự mâu thuẫn, phá cách và đậm chất “rock and roll.”
Các đầu bếp tại Tây Ban Nha dường như có phép thuật trong tay để biến những nguyên liệu của vùng đất Iberia trở thành thứ nghệ thuật ẩm thực độc đáo vô cùng quyến rũ.
Danh sách các đầu bếp người Tây Ban Nha xuất sắc nhất thế giới cũng như sự sáng tạo của họ khi sử dụng các sản phẩm hảo hạng dường như không bao giờ cạn kiệt…
Còn các món “tapas,” một phong tục bắt đầu như món ăn thanh đạm kèm rượu vang và bia trong các quán bar, ngày nay đã trở thành chuẩn mực trong ẩm thực thế giới về chất lượng, tính linh hoạt và sự đa dạng của loại hình này.
Nếu có thể, hãy đến Tây Ban Nha một lần để thưởng thức “tapa” chuẩn phong cách của những Đôn Ki Sốt do các nghệ sỹ ẩm thực đích thân phục vụ. Đến đây để cảm nhận rõ nét hơn cảnh quan tuyệt đẹp ở đất nước của những vũ điệu flamenco vô cùng sôi động…/.