Trong thời đại ngày nay, kỹ thuật xây dựng đã phát triển vượt bậc. Những ngôi nhà chọc trời đủ sức chứa hàng trăm nghìn người đã không còn là điều hiếm hoi trên thế giới.
Tại Nhật Bản, đất nước có nền khoa học kỹ thuật tiên tiến hàng đầu thế giới, thủ đô Tokyo từ lâu đã được mệnh danh là một trong những siêu đô thị của thế giới. Các trung tâm thương mại, khách sạn, tòa nhà văn phòng và đặc biệt là hàng nghìn khu chung cư cao tầng san sát nhau đã trở thành một đặc điểm nổi bật ở Thủ đô có tới hơn 30 triệu dân này.
Khi mật độ các tòa nhà cao tầng trở nên dày đặc, an toàn phòng chống cháy nổ tại các tòa nhà cao tầng trở thành vấn đề quan trọng hàng đầu.
Theo số liệu của Sở Phòng cháy chữa cháy Tokyo, tính đến năm 2016, thủ đô này có đến 9.288 chung cư cao tầng
Trong quá khứ, nhà cửa tại Nhật Bản được xây dựng chỉ bằng vật liệu gỗ. Loại vật liệu này đã không ít lần khiến người dân Nhật Bản phải gánh chịu những hậu quả nặng nề khi hỏa hoạn bùng phát. Từ cuối thế kỷ 19, các công trình xây dựng bắt đầu được sử dụng bằng các vật liệu không bắt lửa như gạch, bêtông và thép để bảo vệ các tòa nhà khỏi hỏa hoạn.
Tuy nhiên, cho dù các tòa nhà được xây dựng bằng các vật liệu không bắt lửa, song vẫn có quá nhiều vật dụng sinh hoạt làm từ vật liệu dễ bắt lửa như quần áo, đồ gỗ… Một tòa nhà có kết cấu bêtông và thép vẫn có thể bị đổ sập do sức nóng của lửa.
Theo số liệu của Sở Phòng cháy chữa cháy Tokyo, tính đến năm 2016, thủ đô này có 9.288 chung cư cao tầng. Cục Phòng cháy chữa cháy và ứng phó thảm họa Nhật Bản (FDMA) cho biết năm 2016, trên toàn Nhật Bản xảy ra 36.831 vụ hỏa hoạn, làm 1.452 người thiệt mạng và 5.899 người bị thương. Riêng tại thủ đô Tokyo, có 153 vụ cháy làm hai người thiệt mạng.
Xác định loại trừ hoàn toàn nguy cơ bùng phát hỏa hoạn là không thể, Chính phủ Nhật Bản tập trung cho hoạt động phòng cháy và chữa cháy, coi đó là vấn đề ưu tiên hàng đầu khi xây dựng các tòa nhà cao tầng. Đó là nền tảng của Luật phòng cháy chữa cháy và hàng loạt các sắc lệnh liên quan đến phòng cháy chữa cháy tại Nhật Bản.
Đề phòng hỏa hoạn – Điểm khởi đầu của đảm bảo an toàn cháy nổ
Để đảm bảo cho hoạt động phòng cháy chữa cháy có tính tập trung và chuyên môn hóa cao, Luật Phòng cháy chữa cháy ra đời bao trùm một loạt vấn đề, từ các biện pháp an toàn phòng cháy như quy định vật liệu xây dựng, diện tích các công trình xây dựng, đến việc bổ nhiệm nhân sự chịu trách nhiệm phòng cháy, các quy định hoạt động của lực lượng phòng cháy chữa cháy, trang thiết bị, cảnh báo… nhằm đảm bảo cho cơ cấu, hệ thống phòng cháy chữa cháy của Nhật Bản vận hành hiệu quả và thông suốt.
Luật phòng cháy chữa cháy của Nhật Bản quy định các khu chung cư phải có hệ thống đường ống nước chuyên dụng chỉ dành cho hoạt động cứu hỏa, bảng cung cấp các chỉ số hiện trạng, hệ thống tự động báo động và chuyển thông tin cho trung tâm chỉ huy.
Đối với các chung cư cao tầng, được xác định là từ tầng 11 trở lên và cao trên 31m, sẽ có thêm các quy định đặc biệt. Một trong số các quy định đó là các căn hộ từ tầng 11 trở lên phải được trang bị hệ thống vòi phun mưa trên trần để hỗ trợ công việc dập lửa do thang cứu hỏa chỉ vươn đến độ cao tối đa là 30m.
Ngoài ra, các chung cư này phải đáp ứng quy định có một sảnh thang máy biệt lập để trong trường hợp hỏa hoạn toàn bộ thang máy sẽ tự động di chuyển xuống tầng 1 và ngừng hoạt động tại đó, có hơn hai lối thoát khẩn cấp, hạn chế sử dụng vật liệu không bắt lửa cho thiết kế nội thất từ tầng 11 trở lên, đặt bình cứu hỏa tại hành lang chung theo mật độ quy định…
Chung cư phải có tường chống cháy, cửa chống cháy tại mỗi khu vực rộng từ 100 đến 500m2. Các điều khoản này được bổ sung vào năm 1974, sau vụ hỏa hoạn năm 1972 tại Khu thương mại Sennichi ở Osaka làm 118 người thiệt mạng.
Các chung cư hoặc công trình xây dựng vượt quá quy định về diện tích và chiều cao bắt buộc phải bố trí một chỉ huy ứng phó thảm họa của tòa nhà đó, lập đội chữa cháy riêng của tòa nhà.
Nhật Bản đang đối mặt với tình trạng số người già đang chiếm tới gần 30% dân số. Thực trạng này cũng làm nảy sinh một vấn đề là khoảng 60% nạn nhân thiệt mạng trong các vụ hỏa hoạn là người già từ 64 tuổi trở lên, do không kịp thoát hiểm khi xảy ra hỏa hoạn. Chính vì vậy, cơ quan phụ trách phòng cháy chữa cháy tại Nhật Bản đã chủ trương lắp đặt còi báo động cho toàn bộ các căn hộ chung cư, coi đó là một biện pháp quan trọng trong hoạt động phòng cháy. Đối với chuông báo cháy, Sắc lệnh phòng cháy chữa cháy Tokyo quy định trách nhiệm lắp đặt thuộc về chủ nhà cho thuê, hoặc công ty quản lý chung cư.
Các chung cư cao tầng được xây dựng trong những năm gần đây còn phải đáp ứng các quy định về biện pháp và thiết bị hỗ trợ thoát hiểm. Mỗi căn hộ phải có hai lối thoát hiểm gồm cửa ra vào và ban công. Đặc biệt, tại khu vực ban công, vách ngăn cách ban công các căn hộ có phần dưới được làm từ vật liệu ván ép. Trong trường hợp khẩn cấp khi lửa bùng phát tại căn hộ mình, người dân có thể đạp vỡ phần dưới vách ban công để chạy sang căn hộ liên kề.
Dụng cụ hỗ trợ thoát hiểm thứ hai tại ban công là thang thoát hiểm thông xuống tầng dưới. Khu vực sàn ban công của mỗi căn hộ có khoảng trống được đậy nắp có móc khóa. Khi xảy ra tình huống khẩn cấp, cư dân sẽ nhấc nắp ban công, mở thang thoát hiểm gắn ở nắp ban công và sử dụng thang này để di chuyển xuống ban công của căn hộ ngay bên dưới.
Theo quy định, cư dân không được phép để các vật dụng làm ảnh hưởng đến các thiết bị hỗ trợ thoát hiểm này như không được để đồ dùng chắn các vách ngăn ban công, không được gắn sào phơi quần áo chắn ngang cửa có thang thoát hiểm thông với tầng trên.
Ông Shiotani Sousi Phòng thiết bị chuyên môn, FDMA cho biết các đơn vị quản lý tòa nhà và cơ quan phụ trách hoạt động phòng cháy có nhiệm vụ giải thích cho cư dân cách sử dụng bình cứu hỏa, gắn đầy đủ các biển hiệu chỉ dẫn lối thoát hiểm, vị trí bình cứu hỏa, các thiết bị hỗ trợ thoát hiểm…
Đối với hoạt động phòng cháy tại mỗi hộ gia đình, nhà chức trách khuyến khích người dân nâng cao ý thức phòng cháy thông qua việc tự trang bị bình cứu hỏa gia đình trong nhà, tuân thủ các quy định về an toàn cháy nổ, khu vực cấm lửa, cấm hút thuốc…
Một điều quan trọng của hoạt động phòng cháy, chữa cháy và ứng phó thảm họa là các buổi diễn tập và các buổi hướng dẫn tình huống thảm họa, bao gồm cả hỏa hoạn được thực hiện theo định kỳ hàng năm tại các trường học từ độ tuổi nhà trẻ và các doanh nghiệp nhằm nâng cao khả năng tự xử lý, thoát hiểm trong tình huống thảm họa.
Sự chuyên nghiệp và tinh thần cộng đồng
Cùng với việc chú trọng thực hiện các biện pháp đề phòng, Nhật Bản đặc biệt chú trọng đến việc bảo đảm hoạt động chữa cháy và cứu hộ hoạt động hiệu quả để giảm thiểu mức độ thiệt hại khi xảy ra hỏa hoạn.
Theo bà Asuka Nanri, nhiệm vụ phòng cháy chữa cháy Nhật Bản trước đây vốn thuộc thẩm quyền cảnh sát địa phương. Sau khi Chiến tranh Thế giới Thứ hai kết thúc, theo chỉ đạo của Bộ tư lệnh tối cao quân Đồng minh (GHQ), trong khuôn khổ kế hoạch dân chủ hóa lực lượng cảnh sát, lực lượng phòng cháy đã được tách khỏi ngành cảnh sát. Đề xuất xây dựng ngành phòng cháy chữa cháy độc lập với lực lượng cảnh sát được coi là điểm khởi đầu của ngành phòng cháy chữa cháy và phòng chống thảm họa của Nhật Bản ngày nay.
Đề xuất xây dựng ngành phòng cháy chữa cháy độc lập với lực lượng cảnh sát được coi là điểm khởi đầu của ngành phòng cháy chữa cháy và phòng chống thảm họa của Nhật Bản ngày nay
Năm 1947, liên quan đến hoạt động phòng cháy chữa cháy, chỉ có hai tổ chức là Cục quản lý, tiền thân của Cục phòng cháy chữa cháy và phòng chống thảm họa Nhật Bản (FDMA) ngày nay, và Sở nghiên cứu phòng cháy chữa cháy. Trong giai đoạn này, mô hình tổ chức, hệ thống phòng cháy chữa cháy và đối phó thảm họa của Nhật Bản được sao chép mô hình lực lượng phòng cháy, chữa cháy và đối phó thảm họa của Mỹ, có điều chỉnh để phù hợp với thực tế của Nhật Bản.
Cơ cấu của hệ thống cơ quan phòng cháy chữa cháy Nhật Bản bao gồm sở phòng cháy chữa cháy, trạm phòng cháy chữa cháy và các đội phòng cháy chữa cháy tình nguyện.
Các sở và trạm là nơi tập hợp những đội cứu hỏa, cứu hộ
Ông Senba Akira, thuộc Phòng Cứu hộ khẩn cấp của FDMA, cho biết Lực lượng phòng cháy chữa cháy và đối phó thảm họa của Nhật Bản hiện tại có tổng cộng khoảng 164.000 người với 732 trạm cứu hỏa trên toàn quốc. Các trạm cứu hỏa cùng các thiết bị như vòi rồng, xe cứu hỏa lớn có trang bị thang cứu hộ cùng nhiều thiết bị khác được phân bổ căn cứ theo số dân, quy mô tòa nhà và thực trạng địa hình.
Cơ cấu của một đội cứu hỏa Nhật Bản gồm có hai nhóm. Nhóm chỉ huy là đội có đồng phục màu vàng, có nhiệm vụ phân tích tình hình đưa ra các chỉ thị kịp thời để ứng phó với tình hình tại hiện trường, Đội trưởng đội cứu hỏa cũng là chỉ huy của nhóm. Nhóm thứ hai là nhóm tác chiến, đồng phục màu cam. Đây là nhóm trực tiếp thực hiện các mệnh lệnh do nhóm chỉ huy đưa ra.
Do thang trên xe cứu hỏa chỉ có vươn đến độ cao tối đa là 30m, nên các tòa nhà có độ cao hơn 30m phải có lắp đặt sẵn một số trang bị thiết bị phòng cháy chữa cháy bắt buộc. Các tòa nhà được xác định là chọc trời (skycrapper), máy bay trực thăng sẽ tham gia vào công việc cứu hỏa và cứu hộ.
Lực lượng cứu hỏa chuyên nghiệp sẽ sử dụng thang cứu hộ trên xe cứu hỏa để tiếp cận khu vực cao tầng có nạn nhân đang mắc kẹt. Thang cứu hộ có đường ống dẫn nước lên tận lồng thang cứu hộ để phun nước, đảm bảo cho thiết bị cứu hộ này không bị nung nóng và hỗ trợ dập lửa. Tại các tầng thấp, lính cứu hỏa sẽ sử dụng vòi rồng có áp lực nước lớn để dập lửa, mở đường đi vào trong khu vực bị hỏa hoạn. Biện pháp thứ ba là sử dụng máy bay trực thăng, thả thang cứu hộ và đội cứu hộ xuống, phối hợp với nhóm tác chiến trên bộ để tiến hành hoạt động cứu hộ đồng bộ.
Lính cứu hỏa Nhật Bản nổi tiếng thế giới về hoạt động hiệu quả với thao tác nhanh, gọn, chính xác. Đây là kết quả của các chương trình diễn tập định kỳ tại các đơn vị đồng thời là ý thức cao của mỗi lính cứu hỏa đối với nhiệm vụ của mình.
Anh Fujiwara, lính cứu hỏa tại Trạm Ushigome, quận Shinjuku cho biết anh gia nhập lực lượng phòng cháy chữa cháy và ứng phó thảm họa của Tokyo đã được năm năm. Anh là một thành viên trong nhóm tác chiến của đội cứu hỏa tại Ushigome. Khi tiếp cận tòa nhà cao tầng đang xảy ra hỏa hoạn, một thành viên trong nhóm tác chiến điều khiển thang tiếp cận khu vực có nạn nhân cần cứu hộ. Nhiệm vụ của anh Fujiwara là đứng vào trong lồng thang và hỗ trợ nạn nhân lên lồng thang để thoát ra khỏi khu vực nguy hiểm.
Lính cứu hỏa Nhật Bản nổi tiếng thế giới về hoạt động hiệu quả với thao tác nhanh, gọn, chính xác
Nhật Bản không có quy định chi tiết về vấn đề thể lực của lính cứu hỏa, song để thực hiện các công việc nặng, có tính chính xác và cường độ cao của hoạt động cứu hỏa và cứu hộ (gồm phản ứng nhanh, leo trèo, đu dây, hỗ trợ nạn nhân… ) liên tục trong một khoảng thời gian dài với bộ trang phục phòng cháy chữa cháy trên người nặng tổng cộng 20kg (gồm giày, áo quần, mũ bảo hiểm…), đòi hỏi lính cứu hỏa phải có thể lực, sức bền tốt. Chính vì vậy, ngoài việc tham gia các buổi diễn tập định kỳ của đơn vị, lính cứu hỏa Nhật Bản đều có ý thức rất cao đối với việc tự luyện tập thể lực hàng ngày để gìn giữ thể lực và sức bền, bảo đảm hiệu suất hoạt động tốt nhất khi thực thi nhiệm vụ. Trả lời về vấn đề này, anh Fujiwara vui vẻ cho rằng đây là điều tất yếu mà mỗi người lính cứu hỏa đều nhận thức được.
Bên cạnh lực lượng phòng cháy chữa cháy chuyên nghiệp, Nhật Bản rất chú trọng việc phát huy vai trò của người dân địa phương. Cùng với việc mở rộng quy mô của các đội phòng cháy chữa cháy tại địa phương, hệ thống cơ cấu phòng cháy chữa cháy Nhật Bản được đánh giá tổ chức tốt và hoạt động hiệu quả.
Khi đội cứu hộ chưa thể cứu tất cả nạn nhân cùng một lúc, rõ ràng người duy nhất có thể hỗ trợ hiệu quả các nạn nhân một cách nhanh nhất chính là những người đã sống, làm việc và hiểu rất rõ nơi mình sinh sống. Một khi rơi vào tình huống thảm họa, những nỗ lực cứu trợ kịp thời sẽ tạo ra những hiệu quả lớn.
Đội phòng cháy chữa cháy tình nguyện trực thuộc sự quản lý của chính quyền địa phương, thành viên là những người dân địa phương có tinh thần muốn cống hiến cho quê hương, tình nguyện tham gia đội phòng cháy chữa cháy. Những người này có công việc riêng song luôn sẵn sàng thực hiện nhiệm vụ cứu hộ bất kể ngày đêm. FDMA cũng có khá nhiều chương trình để hỗ trợ đội tình nguyện này.
Một khi rơi vào tình huống thảm họa, những nỗ lực cứu trợ kịp thời sẽ tạo ra những hiệu quả lớn
Trong câu chuyện trao đổi kinh nghiệm phòng cháy chữa cháy với ông Endo Takashi, chuyên gia Ban hợp tác quốc tế của FDMA, ông cho biết FDMA của Nhật Bản đã nhiều lần đón lực lượng cứu hỏa Việt Nam sang học tập, tìm hiểu kinh nghiệm tại Nhật Bản. Ông đánh giá cao tinh thần và kỹ năng cho lực lượng phòng cháy chữa cháy Việt Nam. Tuy nhiên, ông cho rằng lính cứu hỏa Việt Nam cần nâng cao năng lực quản lý an toàn và bảo vệ bản thân, tức là hành động như thế nào sau khi xác định chính xác tình hình tại nơi đang xảy ra hỏa hoạn.
Theo ông Endo, nguyên tắc của lực lượng phòng cháy chữa cháy Nhật Bản là xác định chính xác tình hình để có phản ứng phù hợp mới có thể thực hiện tốt hoạt động cứu hộ. Ông cũng cho rằng việc đảm bảo nguồn ngân sách cố định cho hoạt động phòng cháy chữa cháy là yếu tố đóng vai trò tối quan trọng.
Các chế tài, giải pháp phù hợp và lực lượng phòng cháy chữa cháy chuyên nghiệp, hiệu quả là điều mà Nhật Bản đang thực hiện để hạn chế đến mức thấp nhất nguy cơ xảy ra hỏa hoạn và thiệt hại do hỏa hoạn. Tuy nhiên, không chỉ là là nhiệm vụ của Nhà nước, của lực lượng phòng cháy chữa cháy, Nhật Bản rất chú trọng đến việc nâng cao ý thức của toàn xã hội. Mỗi doanh nghiệp, mỗi cư dân đều cần coi trọng vấn đề an toàn cháy nổ, đây chính là yếu tố quan trọng trong việc xây dựng môi trường sống an toàn cho chính mình và cho cộng đồng./.
Bài: Nguyễn Cẩm Tuyến Đồ họa: Thanh Trà