Bê bối tham ô cấp cao

Khi cuộc điều tra tham nhũng chính trị cấp cao của Brazil có tên “Chiến dịch rửa xe” (Operação Lava Jato) bước sang năm thứ ba, quy mô điều tra đã làm rung chuyển đến tận cốt lõi chính phủ quốc gia này, đe dọa kéo đổ chính phủ của Tổng thống Michel Temer, đồng thời lan rộng khắp Nam Mỹ. Có tổng cộng 415 chính trị gia từ 26 đảng chính trị lớn nhỏ đã bị nêu đích danh là thuộc “phòng hối lộ” của tập đoàn xây dựng khổng lồ Odebrecht của Brazil.

Odebrecht do gia đình tỷ phú Odebrect điều hành, trong đó CEO của tập đoàn là Marcelo Odebrecht hiện đang thụ án 19 năm tù vì là một trong những chủ mưu của vụ hối lộ liên quan đến tập đoàn dầu mỏ quốc gia Petrobas. Đó là vụ bê bối lớn nhất, tồi tệ nhất, đê tiện nhất và bẩn thỉu nhất từ trước đến nay trong lịch sử Brazil.

Và giờ, bê bối lại tiếp tục được nối tiếp. Các quản lý cấp trung của Odebrecht, những người đang cố gắng đưa ra các bằng chứng giúp họ giảm nhẹ tội, đang cung cấp một danh sách những chính trị gia cho các tòa án khu vực và tòa án tối cao.

Những VIP trong “phòng hối lộ”

Ngày 11/4, một ngày trước khi công bố theo dự kiến, truyền thông Brazil đã có một bản sao danh sách các chính trị gia với các vụ việc sẽ bị đưa ra xem xét trước các tòa án ở Brazil.

Theo quyết định của thẩm phán liên bang Edson Fachin, danh sách này hé lộ nhiều nhân vật chính trị cấp cao phải đối mặt với các phiên tòa xử những tội danh như tham nhũng và rửa tiền, bao gồm một phần ba nội các liên bang của tổng thống Michel Temer.

Hơn một phần ba thượng viện cũng bị buộc tội, bao gồm ba thống đốc bang, một quan chức tòa án liên bang, 24 thượng nghị sĩ, 34 nghị sĩ liên bang và 23 cái tên khác ở các cấp liên bang, tiểu bang và thành phố.

Hơn một phần ba thượng viện cũng bị buộc tội, bao gồm 3 thống đốc bang, 1 quan chức tòa án liên bang, 24 thượng nghị sĩ, 34 nghị sĩ liên bang và 23 cái tên khác ở các cấp liên bang, tiểu bang và thành phố.

Với số lượng lớn các đại diện thuộc ba đảng chính trị lớn của quốc gia được nêu tên, các nhà phân tích nói rằng cuộc điều tra có thể là cú nốc-ao đến cuộc bầu cử tổng thống vào năm tới, làm tổn thương đến khả năng xây dựng lòng tin của cử tri.

Cũng không có nhân vật nổi bật nào thuộc quá khứ chính trị gần đây của Brazil không bị hề hấn gì: các cựu tổng thống Luiz Início Lula da Silva và Dilma Rousseff, cộng thêm thị trưởng thành phố Rio de Janeiro là Eduardo Paes sẽ phải đối mặt với những điều tra khắt khe tại tòa.

Những tiết lộ mới nhất từ Odebrecht đã cung cấp bằng chứng về sự thông đồng giữa công ty và các đảng chính trị ở Brazil. Lời khai hé lộ can thiệp trực tiếp trong các cuộc tranh luận được truyền hình trong cuộc bầu cử năm 2014, với ý định ưu ái cho ứng viên cánh trung hữu Aécio Neves.

Những bằng chứng khác cũng nêu tên ông Temer trong những cuộc thương lượng đút lót trước khi lên làm tổng thống. Tuy nhiên, cả Temer lẫn các thành viên nội các của ông không thể bị điều tra khi vẫn còn đang tại vị, trừ phi tòa án được Temer cho phép.

Bê bối diễn ra như thế nào

Theo các nhà điều tra, tập đoàn Odebrecht thực sự có một bộ phận hối lộ, đầy những bảng tính chứa tên mật mã của các chính trị gia nhận tiền mặt và các khoản thanh toán khác để đổi lấy những hợp đồng công trình công cộng béo bở. Bộ phận này được công ty thành lập để phân phối các khoản đóng góp, hối lộ và quà tặng cho các chính trị gia sẵn lòng chấp nhận chúng.

Những cáo buộc bao gồm việc các bộ trưởng chính phủ nhận tiền lại quả từ tập đoàn Odebrecht nhằm đồng ý với một thỏa thuận thương lượng biện hộ của bị cáo hồi cuối năm ngoái để đổi lại sự hợp tác điều tra. Những cáo buộc khác với các bộ trưởng gồm có việc nhận tiền đóng góp chiến dịch bất hợp pháp, cũng như rửa hàng triệu USD trong nhiều năm.

Với những người chưa biết chuyện gì đang xảy ra, đây là tóm tắt: Petrobas, tập đoàn lớn được ví von như “ExxonMobil của Brazil” đã hợp tác với các đối tác lớn nhất trong ngành công nghiệp xây dựng là Odebrecht để đóng dấu vào những hợp đồng công trình công cộng béo bở thông qua những khoản hối lộ và quyên góp chính trị.

Tờ Forbes của Mỹ so sánh như sau cho dễ hình dung: Chuyện đó cũng giống như các đối tác lớn nhất của ExxonMobil trả tiền cho mọi thống đốc bang, thị trưởng, lãnh đạo quốc hội ở cấp tiểu bang và liên bang

Tờ Forbes của Mỹ so sánh như sau cho dễ hình dung: Chuyện đó cũng giống như các đối tác lớn nhất của ExxonMobil trả tiền cho mọi thống đốc bang, thị trưởng, lãnh đạo quốc hội ở cấp tiểu bang và liên bang, và một số quan chức lớn ở bộ Ngoại giao hay Cơ quan bảo vệ môi trường, cộng thêm tổng thống Mỹ. Vậy là không ít nhà tư bản công nghiệp tư nhân có thể hưởng lợi khi công ty khai thác bể dầu lớn ngoài khơi.

Song câu chuyện ở Brazil hơi khác, bởi Petrobras thuộc kiểm soát của nhà nước và được lục soát kỹ càng trong quá trình điều tra.

Vụ bê bối được bóc tách trong “Chiến dịch Rửa xe” đã buộc Petrobras phải bán rất nhiều tài sản mà công ty không còn khả năng nắm giữ nữa. Và sau khi trả những khoản tiền cực lớn cho các nhà máy lọc dầu và nhà máy đóng tàu tại Brazil, họ đã trở thành công ty dầu mắc nợ nhiều nhất châu Mỹ.

Không phải tất cả, nhưng chắc chắn một số người dính líu tới vụ Petrobas có tên trong danh sách 415 chính trị gia liên đới tới vụ Odebrecht.

Với một số người, kế hoạch chắp vá của Petrobras nghe như một trò vận động hành lang cổ lỗ. Brazil sẽ cần phải định nghĩa rõ ràng hơn thế nào là quyên góp cho chiến dịch và thế nào là không phải.

Theo đó, những đầu sỏ chính trị cùng thân hữu điều hành một nhà nước hay đại diện cho nhà nước ở quốc hội. Bạn vỗ lưng họ, họ vỗ lưng lại cho bạn. Suốt nhiều thế hệ người Brazil, đây chỉ đơn giản là việc làm ăn như bình thường.

Không may là, ngày càng nhiều người Brazil có thu nhập trung bình đang bị vướng vào vụ việc này. Hàng chục ngàn kỹ sư (cũng như người lao động có tay nghề thấp) đã mất việc tại Odebrecht và các nhà thầu khác của Petrobras như Camargo Correa. Việc kinh doanh bình thường này không còn chấp nhận được nữa.

Danh sách của Odebrecht là danh sách tồi tệ nhất. Bạn sẽ không muốn bị nêu tên trong đó. Nhưng, có thể nói rằng, hầu hết các chính trị gia hạng A đều có tên.

Những cáo buộc đang không ngừng tăng lên. Tất cả, từ các cựu tổng thống Fernando Henrique Cardoso tới Luiz Inacio Lula da Silva đang kêu oan. Tân tổng thống Michel Temer cũng đang khẳng định vô tội. Đồng thời, ông vẫn tập trung vào công việc của mình là tìm cách cải cách nền kinh tế. Vấn đề là mọi chính trị gia khác đều đang có một cái máy chém lơ lửng trên đầu của chính họ hay một đối thủ, mà họ có thể dùng như đòn bẩy để phá hoại cải cách nhằm đổi lấy sự ủng hộ chống lại những cáo buộc của Odebrecht.

Những kịch bản xấu nhất

Với các nhà đầu tư Brazil, kịch bản tồi tệ nhất là ông Temer từ chức và chính phủ được điều hành bởi lãnh đạo quốc hội cho tới khi diễn ra cuộc bầu cử toàn dân vào tháng 10/2018. Bất cứ ai hy vọng rằng cải cách lương hưu sẽ giúp nền tài chính Brazil có triển vọng hơn có thể cần chuẩn bị tinh thần để thất vọng.

Trong số báo gần đây, tờ Estado de Sao Paulo đã đưa tin rằng hầu hết các chính trị gia trong danh sách thuộc đảng Phong trào Dân chủ (PMDB) cầm quyền và cựu đồng minh của nó là Đảng Công nhân (PT).

PT đã thống trị Brazil suốt 12 năm. Đồng minh mới của PMDB, Đảng Dân chủ Xã hội (PSDB) cũng có mặt trong danh sách, mang lại cho những người ủng hộ PT một điều gì đó để ăn mừng khi đảng của họ đã bị chỉ trích suốt hơn một năm qua. Đảng PT đã bị loại khỏi nội các một cách gần như nhất trí hồi tháng 10 năm ngoái.

Ba đảng, PT, PSDB và PMDB chiếm khoảng 59,5% số tên trong danh sách.

Con cưng của dư luận cho cuộc bầu cử năm 2018, thống đốc Sao Paulo Geraldo Alckmin cũng có tên trong đó. Ông Alckmin sẽ phải giải thích việc này, giả sử là ông có thể.

Những đảng cánh tả nhỏ hơn cũng được nêu tên, bao gồm PSOL, một đảng tập trung vào thanh thiếu niên đã tách ra từ PT trong vụ bê bối “Mensalao” năm 2004.

Đảng Công nhân (PT) đã thống trị suốt 12 năm, nhưng đã bị loại khỏi nội các một cách gần như nhất trí hồi tháng 10 năm ngoái.

Các tít báo cuối tuần vừa qua của Brazil cho rằng sau một quý đầu chậm chạp, rủi ro chính trị đã quay trở lại. Những cơn gió ngược này có thể dễ dàng kết thúc những cải cách kinh tế mà thị trường cho là cần thiết.

Bất chấp việc bị ngụ ý có liên quan đến các khoản hối lộ với tổng trị giá lên đến ít nhất 48 triệu real Brazil, 8 thành viên nội các được Fachin nêu tên nhiều khả năng sẽ được tha bổng. Đối mặt với tỷ lệ ủng hộ thấp từ công chúng và thiếu sự hỗ trợ tại Quốc hội, ông Temer đang cần sự hỗ trợ từ nội các để thúc đẩy thông qua các cải cách tiền lương không phổ cập.

Những cải cách này được các nhà quan sát cho là sẽ ổn định nền kinh tế Brazil.

“Khoảng một phần ba chi tiêu chính phủ trong vòng 3-4 năm qua là dành cho chi tiêu lương hưu,” Neil Shearing, nhà phân tích các thị trường mới nổi của Capital Economics cho biết. “Những cải cách lương hưu này đóng vai trò rất quan trọng.”

Shearing tin rằng cải cách là cần thiết để chống lại sự thâm hụt ngày càng mở rộng và tăng trưởng kinh tế đóng băng của Brazil. Nếu biện pháp này không được thông qua, uy tín của ông Temer có thể sẽ không được phục hồi, và Shearing nói rằng nền kinh tế Brazil sẽ phải đối mặt với những trở ngại nghiêm trọng từ lạm phát, lãi suất và mức tăng lương thấp.

Nhưng khi tòa án bầu cử nhìn vào các khoản tiền nhận được trong chiến dịch năm 2014 của bà Rousseff với ông Temer làm phó tổng thống, cuộc điều tra tham nhũng cũng chỉ tới tổng thống, có tiềm năng phế truất ông và dẫn đến cuộc bầu cử mới trước kỳ hạn năm 2018.

Viễn cảnh đó khó xảy ra, một phần vì ông Temer và các thành viên nội các của ông đã được miễn bị xét hỏi bởi các thẩm phán liên bang.

Bê bối sẽ giúp “Trump của Brazil” chiến thắng?

Nhiều nhân vật từ quá khứ và rất nhiều niềm hy vọng tổng thống tương lai giờ sẽ phải đối mặt với những câu hỏi trong vụ bê bối. Bà Rousseff có thể sẽ phải đối mặt với án tù giam, và điều tương tự cũng có thể xảy ra với ông Lula, người hiện đang chiếm được cảm tình của cử tri trong các cuộc thăm dò ý kiến cho cuộc bầu cử năm 2018.

“Nó đã hủy hoại rất nhiều người ở các đảng chính trị,” David Fleischer, giáo sư danh dự thuộc viện chính trị Đại học Brasília nhận định. “Các ứng viên sơ bộ hàng đầu như Aecio Neves, Jose Serra và Geraldo Alckmin đã bị ảnh hưởng nặng nề.”

Fleischer tin rằng cảm xúc chống đảng Công nhân trong các cuộc bầu cử địa phương hồi tháng 10 năm ngoái, khiến đảng này thiệt hại nặng nề trên toàn quốc, có thể mở rộng sang các đảng chính trị lớn khác, mở đường cho những ứng viên tự đại diện khác.

“Điều này thực sự đã làm tăng khả năng ứng cử của Joao Doria, doanh nhân chuyển hướng làm chính trị gia được bầu làm thị trưởng Sao Paulo trong vòng đầu tiên. Ông ta được mô tả là Trump của Brazil, chưa hề tham gia chính trường trước đây,” Fleischer tiếp tục.

Sự thờ ơ của cử tri có thể gây nguy hiểm cho cuộc bầu cử năm 2018.

Nhưng sự khan hiếm các đối thủ làm thúc đẩy làn sóng những ứng viên vô danh đến từ bên ngoài có thể không phải là chướng ngại vật lớn nhất trong cuộc đua tổng thống năm 2018 của Brazil.

Sự thờ ơ của cử tri có thể gây nguy hiểm cho cuộc bầu cử năm 2018.

“Nguy hiểm thực sự, rủi ro lớn nhất, là điều đó sẽ tạo ra cảm giác mệt mỏi với chính trị và nền dân chủ,” Sylvio Costa, người sáng lập ủy ban giám sát chính trị Congress in Focus (Tâm điểm Quốc hội) của Brazil cho hay.

Costa cho biết sự mệt mỏi này có thể dọn đường cho những chính trị gia cấp tiến và nghiêng về cánh hữu, không bị ảnh hưởng bởi Chiến dịch rửa xe gia nhập cuộc đua. Một trong những ứng viên như vậy là nghị sĩ Jair Bolsonaro, hiện đang được lòng cử tri trong các cuộc thăm dò dư luận chỉ sau ông Lula, và nổi tiếng với các quan điểm chống cộng đồng LGBT, thiên về tra tấn và ủng hộ chế độ độc tài quân sự trở lại với Brazil.

“Có một nhóm người bị ám ảnh bởi ý nghĩ đóng cửa Quốc hội, rằng tất cả mọi người đều là tội phạm – đó là một suy nghĩ nguy hiểm,” Costa cho biết. “Rủi ro lớn là suy thoái chính trị.”