Họ là những cô đỡ thôn bản miệt mài chăm sóc sức khỏe cho bà mẹ và trẻ sơ sinh ở các vùng cao. Chế độ phụ cấp “bèo bọt,” không có, nhiều cô đỡ thôn bản tại khắp các buôn, sóc, thôn, bản trên cả nước vẫn gắn bó với công việc vì tình cảm, trách nhiệm với đồng bào mình.
Cùng nghe những tâm sự của họ để thấy được sự vất vả nhưng những gì mà cô đỡ thôn bản đã làm được ở trên những mảnh đất vùng cao khó khăn thật đáng trân trọng, tự hào.
Mang theo con nhỏ đi học làm cô đỡ
Ở cao nguyên đá Đồng Văn, hơn 6 năm nay, cô đỡ thôn bản Thào Thị Se tận tụy gắn bó với công tác chăm sóc sức khỏe bà mẹ và trẻ em.
Dáng người đậm, gương mặt tròn đôn hậu, Thào Thị Se, 30 tuổi, người H’Mông ở xã Phố Cáo, huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang tâm sự, làm cô đỡ thôn bản nhiều khó khăn và áp lực, có những lúc cô muốn buông xuôi tất cả, nhưng nghĩ đến những người phụ nữ và em nhỏ cần mình, Se lại cố, lại tự nhủ mình không được bỏ nghề.
Se tâm sự, làm cô đỡ thôn bản nhiều khó khăn và áp lực, có những lúc cô muốn buông xuôi tất cả, nhưng nghĩ đến những người phụ nữ và em nhỏ cần mình, Se lại cố, lại tự nhủ mình không được bỏ nghề.
Phố Cáo là một trong những xã vùng cao biên giới của huyện Đồng Văn. Đường đến các thôn bản khó khăn, nhiều thôn không đi được bằng xe máy mà phải đi bộ mấy giờ đồng hồ mới tới nơi. Ở xã, trước kia có tất cả 5 cô đỡ thôn bản, thì đến nay đã có 4 cô đỡ bỏ nghề, không làm nữa chỉ vì quá vất vả và chế độ phụ cấp ít ỏi.
Tâm sự về những ngày đầu tiên đi học, Se cho hay, năm 2010, Se được đi học cô đỡ thôn bản ở tỉnh Hà Giang. Đó là lần đầu tiên Se được xuống thành phố Hà Giang và phải xa nhà.
“Đó thực sự là một khó khăn với em, vì khi đó em mới sinh con nhỏ được 3 tháng, phải mang cả con theo khi đi học. Khổ lắm nhưng các thầy cô giáo của Sở Y tế tỉnh Hà Giang đã động viên và giúp đỡ em nhiều, còn nuôi cả người trông con cho em đi học nên em đã cố gắng học tốt và trở về nhà.”
Học xong, về làm việc ở xã Phố Cáo, công việc của Se rất vất vả, trong khi đó tiền phụ cấp thấp. “Em chỉ được phụ cấp 200.000 đồng một tháng, từ năm 2017 tiền phụ cấp này không còn. Tuy nhiên, không vì thế mà em bỏ việc. Em đã được trạm y tế phân công phụ trách 3 thôn bản.”
“Em chỉ được phụ cấp 200.000 đồng một tháng, từ năm 2017 tiền phụ cấp này không còn. Tuy nhiên, không vì thế mà em bỏ việc. Em đã được trạm y tế phân công phụ trách 3 thôn bản.”
Những năm qua, Se đã phối hợp cùng trưởng thôn để tuyên truyền tới bà con về công tác chăm sóc sức khỏe như ăn chín, uống sôi… Hàng tháng, Se tranh thủ thời gian đến từng hộ gia đình có phụ nữ có thai để khám thai, vận động chị em đến trạm đẻ; hướng dẫn họ về cách vệ sinh cá nhân, cách vệ sinh cho con nhỏ và cách cho con bú hoàn toàn bằng sữa mẹ trong 6 tháng đầu.
Trong vòng 6 năm, Se đã đỡ đẻ tại nhà cho 55 ca, thăm và khám cho gần 1.000 thai phụ, phát hiện chuyển viện kịp thời nhiều ca khó, nguy hiểm như ngôi ngang, chuyển dạ đẻ non, tiền sử sản giật, chuyển dạ kéo dài…
Se kể: “Có được kết quả như ngày hôm nay là do chồng em và gia đình đã tạo điều kiện cho em. Có những lúc chồng cũng không đồng ý lắm vì nhiều người gọi em quá, thêm vào đó, từ năm 2017 em không có phụ cấp nên chồng không muốn tiếp tục cho em đi làm nhưng nể bà con trong thôn bản nên em đã thuyết phục chồng để tiếp tục công việc.”
“Em cũng bảo mọi người từ giờ em không đến nhà khám nữa nhưng mọi người vẫn nhảy qua tường rào gọi đi. Không đi không được vì dân không hiểu, họ nghĩ đi học về là có lương. Em yêu công việc nhưng không còn phụ cấp nữa thì cũng phải tìm việc khác để kiếm thu nhập giúp gia đình nhưng người dân gọi cũng không thể không đi”, Se cho biết.
Bà đỡ mát tay của người dân tộc Xê đăng
Những con đường mòn ở huyện Tu Mơ Rông (tỉnh Kon Tum) gập ghềnh sỏi đá. Vậy mà, đã bao năm nay cô đỡ thôn bản Y Ngọc, 38 tuổi, người Xê đăng, ở thôn Kạch lớn II, xã Đăk Sao, huyện Tu Mơ Rông (tỉnh Kon Tum) vẫn ngày đêm lặn lội, cặm cụi để chăm sóc sức khỏe cho người dân nơi đây.
Xã Đăk Sao, huyện Tu Mơ Rông là xã đặc biệt khó khăn, cách Trung tâm huyện 33km, đường đi lại rất hiểm trở. Dân số của xã khoảng 3.198 người, 100% người dân tộc Xê đăng; xã có 10 thôn, trong đó 7 thôn cần phải có cô đỡ thôn bản vì đường xá xa xôi, phong tục lạc hậu.
Y Ngọc đã có 8 năm làm cô đỡ thôn bản. Y Ngọc cho hay, học xong phổ thông cơ sở, cô được chọn đi học lớp cô đỡ thôn bản từ tháng 4 năm 2009 đến tháng 10 năm 2010 tại bệnh viện Từ Dũ 6 tháng, sau đó được tham gia các khóa đào tạo nâng cao do Bộ Y tế tổ chức. Ngoài ra, hàng năm Ngọc còn được Trung tâm Chăm sóc sức khỏe sinh sản tỉnh đào tạo cập nhật thêm các kiến thức, kỹ năng mới về chăm sóc sức khỏe bà mẹ, trẻ em.
Sau khi được đào tạo về địa phương, Y Ngọc được trạm y tế xã Đăk Sao giao cho nhiệm vụ là cô đỡ thôn bản, kiêm nhân viên Y tế thôn bản của thôn Kạch lớn II, xã Đăk Sao.
Tâm sự về công tác chăm sóc sức khỏe cho người dân vùng cao, Y Ngọc cho hay, người dân đa phần đi làm rẫy nên khi mang thai thường ít đến cơ sở để khám thai, khi đẻ thì có tập quán đẻ tại nhà, nhờ người thân đỡ đẻ vì xấu hổ. Ngoài ra, bà con còn nhiều phong tục chăm sóc cho trẻ sơ sinh, trẻ em chưa đúng. Điển hình như: không cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu, cho trẻ ăn bổ sung quá sớm khi mới 2-3 tháng tuổi nên nhiều trẻ bị suy dinh dưỡng, trẻ đau ốm không đưa đến Trạm y tế khám và điều trị sớm, không được chữa bệnh kịp thời nên có trẻ đã tử vong.
Y Ngọc cho hay, người dân đa phần đi làm rẫy nên khi mang thai thường ít đến cơ sở để khám thai, khi đẻ thì có tập quán đẻ tại nhà, nhờ người thân đỡ đẻ vì xấu hổ.
Sau khi đi học lớp cô đỡ thôn bản về, Ngọc tuyên truyền, vận động về chăm sóc sức khỏe bà mẹ và trẻ em, khám thai, tư vấn chăm sóc sức khỏe bà mẹ khi mang thai tại nhà; Phát hiện các trường hợp thai nghén có nguy cơ, các dấu hiệu nguy hiểm của bà mẹ trong chuyển dạ, sau sinh, các dấu hiệu nguy hiểm của trẻ sơ sinh, sơ cứu và chuyển tuyến trên. Chính vì vậy, những hủ tục nơi “rừng thiêng nước độc này” dần được thay thế bằng kiến thức sinh sản có chuyên môn mà Ngọc chuyển tới cho người dân qua công tác, chăm sóc sức khỏe và thăm khám đúng kỹ thuật.
Bản thân cô đã phối hợp với Trạm Y tế xã hay cô đỡ thôn bản của thôn khác thực hiện nhiều hoạt động chăm sóc sức khỏe cho nhân dân trên địa bàn như tiêm chủng mở rộng, phòng chống suy dinh dưỡng, tổ chức chiến dịch uống vitamin A cho trẻ em… hướng dẫn phụ nữ mang thai cách chăm sóc bản thân khi mang thai, tiêm phòng uốn ván đầy đủ, chăm sóc trẻ em sau sinh.
Đối với các cặp vợ chồng trong độ tuổi sinh đẻ, Ngọc đã tư vấn về sức khỏe sinh sản và kế hoạch hóa gia đình. Nhiều cặp vợ chồng đã thực hiện kế hoạch hóa gia đình nên đã góp phần giảm tỷ lệ sinh con thứ ba trở lên tại thôn từ 35% năm 2009 xuống còn 8,7% năm 2017.
Đối với các bà mẹ trong thời kỳ mang thai, cô đã thăm khám giúp chị em phụ nữ phát hiện thai sớm, kiểm tra sức khỏe cho bà mẹ và thai nhi, phát hiện những trường hợp thai có dấu hiệu bất thường.
Tính riêng năm 2017, Y Ngọc đã thực hiện 132 lượt khám thai, phát hiện hiện 02 bà mẹ có nguy cơ và chuyển lên tuyến trên để khám và điều trị kịp thời.
Những nỗ lực tuyên truyền vận động bà con của Ngọc trong thời gian qua đã được đền đáp, tỷ lệ bà mẹ có thai đi khám từ 50% năm 2009 tăng lên 93% năm 2017, tỷ lệ đẻ tại cơ sở y tế tăng từ 20% năm 2009 lên đến 60,9% năm 2017.
Mỗi năm, Y Ngọc đỡ đẻ tại nhà an toàn cho khoảng 10 bà mẹ khi chuyển dạ không đến hoặc không kịp đến cơ sở để sinh đẻ. Những năm gần đây, do được tư vấn nên nhiều bà mẹ đã đến đẻ ở trạm y tế xã nhưng vẫn yêu cầu cô đỡ lên Trạm Y tế tham gia đỡ đẻ nên hàng năm cô vẫn tham gia đỡ cho 2-4 bà mẹ đẻ tại trạm.
Trong quá trình theo dõi chuyển dạ, Ngọc cũng phát hiện các bất thường, xử trí và chuyển tuyến kịp thời nên không có trường hợp tai biến nào xảy ra cho bà mẹ và sơ sinh. Kết quả hoạt động này đã góp phần đưa tỷ lệ bà mẹ và trẻ sơ sinh được thăm khám sau sinh của thôn tăng từ 30% năm 2009 tăng lên 93% năm 2007.
Mong được cấp phương tiện đi lại
Cô đỡ thôn bản được coi là cánh tay nối dài của ngành y tế. Kể từ khi những cô đỡ đầu tiên được đào tạo cách đây 25 năm, đến nay đã có 2.611 cô đỡ thôn bản hiện đang hoạt động. Nhờ có sự đóng góp của các cô đỡ thôn bản mà công tác chăm sóc sức khỏe bà mẹ trẻ em đã đạt được nhiều kết quả đáng kể.
Tuy nhiên, hiện nay những chính sách, chế độ phụ cấp cho cô đỡ thôn bản vẫn còn nhiều bất cập chưa “níu giữ” được cô đỡ thôn bản gắn bó với nghề.
Chia sẻ về vấn đề này, Thào Thị Se bày tỏ: “Em mong lãnh đạo các cấp quan tâm để tất cả các cô đỡ thôn bản chúng em đều có phụ cấp hàng tháng như những nhân viên y tế thôn, bản khác để chúng em có tiền mua xăng xe máy đi khám thai, tuyên truyền vận động cho bà con và tiền điện thoại để gọi điện nhờ trạm y tế và các thầy cô giáo mỗi khi em cần hỗ trợ.”
“Em mong lãnh đạo các cấp quan tâm để tất cả các cô đỡ thôn bản chúng em đều có phụ cấp hàng tháng như những nhân viên y tế thôn, bản khác để chúng em có tiền mua xăng xe máy đi khám thai cho các sản phụ vùng cao.”
Còn với Y Ngọc, cô thẳng thắn: “Trong thời gian tới, em kính mong lãnh đạo Đảng, chính quyền và ngành y tế các cấp tiếp tục quan tâm để mọi cô đỡ thôn bản đều được hưởng chế độ phụ cấp theo quy định của Chính phủ. Bản thân em đã có chế độ phụ cấp do được kiêm nhiệm làm nhân viên y tế thôn, bản, tuy nhiên còn rất nhiều bạn khác, tuy đã được đào tạo và đang làm cô đỡ thôn, bản nhưng vẫn chưa được hưởng phụ cấp.”
Nếu có điều kiện, Ngọc cũng mong mong mỗi cô đỡ thôn bản đều được cấp phương tiện đi lại, vật dụng chuyển tuyến như võng, cáng, đèn pin, áo mưa… để giảm khó khăn, vất vả cho cô đỡ thôn bản khi thực hiện công tác chăm sóc sức khỏe bà mẹ trẻ em tại cộng đồng./.
