Làm thế nào mà Elon Musk có thể xây dựng 4 công ty trị giá nhiều tỷ USD khi mới ngoài 40 tuổi – ở 4 lĩnh vực khác nhau (phần mềm, năng lượng, vận tải và vũ trụ)?
Để giải thích cho thành công của Musk, nhiều người đã chỉ ra văn hóa làm việc (ông thường làm việc 85 tiếng một tuần), khả năng mường tượng ra những điều phá vỡ thực tại trong tương lai, và sự kiên cường phi thường của ông.
Nhưng tất cả những điều đó không thỏa đáng với tôi. Rất nhiều người cũng có những phẩm chất đó. Tôi muốn biết ông đã làm khác ở chỗ nào.
Qua hàng chục bài báo, video và cuốn sách về Musk, tôi nhận ra còn thiếu một mảnh ghép lớn của câu đố. Theo quan niệm thông thường thì để đạt được đẳng cấp thế giới, chúng ta chỉ nên tập trung vào một lĩnh vực. Nhưng Musk đã phá vỡ quy tắc đó. Chuyên môn của ông trải dài từ khoa học tên lửa, kỹ thuật, vật lý và trí tuệ nhân tạo tới điện mặt trời và năng lượng.
Theo quan niệm thông thường thì để đạt được đẳng cấp thế giới, chúng ta chỉ nên tập trung vào một lĩnh vực. Nhưng Musk đã phá vỡ quy tắc đó.
Trong một bài viết trước đây, tôi gọi những người như Musk là “những người biết nhiều thứ ở cấp độ chuyên gia” (một thuật ngữ do Orit Gadiesh, chủ tịch của Bain & Company đặt ra).
Những người biết nhiều thứ ở cấp độ chuyên gia thường nghiên cứu rộng rãi ở nhiều lĩnh vực khác nhau, hiểu được những quy tắc sâu sắc kết nối những lĩnh vực này, sau đó áp dụng chúng vào chuyên môn cốt lõi của họ.
Dựa theo đánh giá của tôi về cuộc đời và nền tảng học thuật liên quan đến việc học tập và chuyên môn của Musk, tôi tin rằng chúng ta đều nên học về nhiều lĩnh vực nhằm tăng khả năng thành công đột phá của mình.
Quan niệm “đống nghề thì chết”
Nếu bạn là người thích học về nhiều lĩnh vực khác nhau, có thể bạn sẽ quen nghe thấy lời khuyên đầy thiện ý này:
“Trưởng thành lên đi. Tập trung vào một lĩnh vực thôi.”
“Một nghề thì sống. Đống nghề thì chết.”
Giả định tiềm ẩn là nếu bạn học về quá nhiều lĩnh vực, bạn sẽ chỉ có hiểu biết hời hợt thay vì chuyên sâu.
Thành công của những người có hiểu biết rộng ở cấp độ chuyên gia từ trước đến nay lại cho thấy rằng đó là một quan niệm không chính xác. Học tập trên nhiều lĩnh vực tạo ra lợi thế về thông tin (và theo đó là lợi thế sáng tạo) vì hầu hết mọi người chỉ tập trung vào một lĩnh vực.
Ví dụ, nếu bạn ở trong ngành công nghệ và tất cả những người khác chỉ đọc những ấn phẩm về công nghệ, nhưng bạn thì biết rất nhiều về sinh học, bạn có thể nảy ra những ý tưởng mà gần như chẳng ai nghĩ được. Và ngược lại. Nếu bạn nghiên cứu sinh học, nhưng đồng thời cũng hiểu về trí tuệ nhân tạo, bạn có lợi thế thông tin hơn những người khác chỉ biết về một lĩnh vực.
Bất chấp nhận thức cơ bản này, rất ít người thực sự học những thứ khác ngoài chuyên môn của họ.
Mỗi lĩnh vực mới chúng ta học mà không quen thuộc với những người khác trong cùng lĩnh vực cho chúng ta khả năng tạo ra những kết hợp mà họ không thể. Đây là lợi thế của người có hiểu biết rộng ở mức chuyên gia.
Một nghiên cứu thú vị cũng phản ánh điều này. Nghiên cứu đã tìm hiểu xem 59 nhà soạn nhạc opera hàng đầu thế kỷ 20 đã làm chủ nghề nghiệp của họ như thế nào.
Trái ngược với quan niệm thông thường là thành công của những nhà soạn nhạc hàng đầu chỉ có thể được giải thích bởi sự luyện tập chăm chỉ và chuyên môn, nhà nghiên cứu Dean Keith Simonton đã phát hiện ra điều hoàn toàn ngược lại: “Những tác phẩm của các nhà soạn nhạc opera thành công nhất thế giới thường có xu hướng thể hiện một kết hợp nhiều thể loại… các nhà soạn nhạc có thể tránh được sự cứng nhắc của việc có quá nhiều kiến thức chuyên môn (luyện tập quá nhiều) bằng cách luyện tập ở những lĩnh vực khác nhau,” nhà nghiên cứu Scott Barry Kaufman thuộc đại học Pennsylvania tóm tắt lại trong một bài báo trên tờ Scientific American.
Siêu năng lực “chuyển giao kiến thức” của Musk
Theo người anh trai Kimbal Musk, bắt đầu từ những năm đầu tiên của thời niên thiếu, Elon Musk đã đọc 2 cuốn sách mỗi ngày ở nhiều lĩnh vực khác nhau. Như thế có nghĩa là, nếu bạn đọc một cuốn sách mỗi tháng, Musk sẽ đọc được số sách nhiều hơn bạn 60 lần.
Ban đầu, những chủ đề sách mà Musk đọc là khoa học viễn tưởng, triết học, tôn giáo, lập trình và tiểu sử của các nhà khoa học, kỹ sư và doanh nhân. Khi lớn hơn, những mối quan tâm đọc sách và sự nghiệp của ông mở rộng ra các lĩnh vực vật lý, kỹ thuật, thiết kế sản phẩm, kinh doanh, công nghệ và năng lượng. Cơn khát kiến thức này cho phép ông tiếp xúc với hàng loạt chủ đề ông chưa bao giờ học ở trường.
Musk cũng rất giỏi ở một kiểu học rất cụ thể mà hầu hết chúng ta còn chẳng biết đến – chuyển giao kiến thức.
Chuyển giao kiến thức là lấy những gì chúng ta học được trong một bối cảnh này và áp dụng cho một bối cảnh khác. Đó có thể là lấy một hạt nhân của những gì chúng ta học ở trường hay trong một cuốn sách rồi áp dụng nó vào “thế giới thực.” Đó cũng có thể là lấy những gì chúng ta học được từ ngành này rồi áp dụng vào ngành khác.
Đây là nơi mà Musk tỏa sáng. Một vài cuộc phỏng vấn cho thấy ông có một quá trình hai bước độc đáo để tăng cường chuyển giao kiến thức.
Đầu tiên, ông phá vỡ kiến thức thành những nguyên tắc cơ bản
Câu trả lời của Musk trong một chương trình hỏi đáp trên Reddit đã mô tả cách ông làm điều đó:
“Điều quan trọng là xem kiến thức như một dạng cây ngữ nghĩa – đảm bảo là bạn hiểu những nguyên tắc cơ bản, tức là thân cây và những nhánh cây lớn, trước khi tiến tới những chiếc lá/chi tiết hoặc sẽ chẳng có gì cho chúng bám vào.”
Các nghiên cứu cho thấy rằng biến kiến thức của bạn thành những nguyên tắc sâu sắc và trừu tượng hơn sẽ tạo điều kiện cho chuyển giao kiến thức. Các nghiên cứu cũng chỉ ra một kỹ thuật đặc biệt hiệu quả trong việc giúp mọi người nhận biết bằng trực giác những nguyên tắc ẩn phía sau. Kỹ thuật này được gọi là “những trường hợp tương phản.”
Nó hoạt động như sau: Ví dụ, bạn muốn phá vỡ chữ cái “A” và hiểu nguyên tắc sâu xa khiến “A” là chữ A. Giả sử bạn có hai cách tiếp cận có thể dùng cho trường hợp này như sau:
Bạn nghĩ cách nào có hiệu quả hơn?
Mỗi chữ A khác nhau trong cách tiếp cận #1 đưa đến nhiều cái nhìn sâu sắc hơn về những điểm tương đồng và khác biệt giữa mỗi chữ A. Trong khi đó, mỗi chữ A trong cách tiếp cận #2 lại không cho chúng ta thấy được sự sâu sắc đó.
Bằng cách nhìn vào thật nhiều những trường hợp tương phản khi học bất cứ thứ gì, chúng ta bắt đầu cảm giác được những điều mấu chốt và thậm chí còn tạo nên được những kết hợp độc đáo cho riêng mình.
Điều này có ý nghĩa gì trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta? Khi bước vào một lĩnh vực mới, chúng ta không nên chỉ chọn một cách tiếp cận hay những thông lệ tốt nhất. Chúng ta nên khám phá thật nhiều cách tiếp cận, bẻ nhỏ từng cách rồi so sánh và đối chiếu chúng. Điều này sẽ giúp chúng ta phát hiện ra các nguyên tắc ẩn đằng sau.
Tiếp theo, Musk xây dựng lại các nguyên tắc cơ bản trong những lĩnh vực mới
Bước thứ hai của quá trình chuyển giao kiến thức của Musk bao gồm xây dựng lại những nguyên tắc cơ bản ông đã học được về trí tuệ nhân tạo, công nghệ, vật lý và kỹ thuật thành những lĩnh vực riêng biệt:
- Trong lĩnh vực vũ trụ để tạo ra SpaceX
- Trong lĩnh vực ôtô để tạo ra Tesla với các tính năng tự lái
- Trong lĩnh vực tàu điện để hình dung ra Hyperloop
- Trong lĩnh vực hàng không để hình dung ra máy bay chạy điện có thể cất cánh và hạ cánh theo chiều thẳng đứng.
- Trong lĩnh vực công nghệ, để mường tượng ra một dải nơron tạo giao diện cho não của bạn.
- Trong lĩnh vực công nghê, để giúp xây dựng nên PayPal
- Trong lĩnh vực công nghệ, để đồng sáng lập ra OpenAI, một dự án phi lợi nhuận giới hạn xác suất của những tương lai trí tuệ nhân tạo tiêu cực
Keith Holyoak, một giáo sư tâm lý học ở UCLA và là một trong những nhà tư tưởng hàng đầu thế giới về lý luận loại suy khuyên rằng mọi người nên tự hỏi mình hai câu hỏi sau để trau dồi các kỹ năng của họ: “Điều này nhắc mình nhớ đến gì?” và”Tại sao nó nhắc mình nhớ về chuyện đó?”
Bằng cách liên tục quan sát những đối tượng trong môi trường xung quanh và những tài liệu bạn đọc, và hỏi bản thân hai câu hỏi này, bạn sẽ tạo nên những cơ bắp trong não giúp bạn tạo kết nối qua những ranh giới truyền thống.
Kết luận là: Không phải là ma thuật. Chỉ là quá trình học tập đúng mà thôi
Bây giờ, chúng ta có thể hiểu vì sao Musk trở thành một người có hiểu biết rộng ở cấp độ chuyên gia hàng đầu thế giới:
- Ông đã dành nhiều năm đọc số sách nhiều hơn 60 lần một người thường.
- Ông đọc rộng rãi trên khắp các lĩnh vực khác nhau
- Ông không ngừng áp dụng những gì mình học được bằng cách phá vỡ những ý tưởng thành những nguyên tắc cơ bản rồi tái xây dựng chúng theo những cách mới.
Ở cấp độ sâu xa nhất, điều chúng ta có thể học từ câu chuyện của Musk là chúng ta không nên chấp nhận lý thuyết rằng chuyên ngành là con đường tốt nhất hay duy nhất tới với thành công sự nghiệp và tạo được tác động. Huyền thoại chuyên gia biết nhiều Buckminster Fuller đã tóm tắt một sự thay đổi trong suy nghĩ mà chúng ta đều nên cân nhắc. Ông đã chia sẻ nó cách đây nhiều thập kỷ, nhưng điều đó vẫn còn liên hệ tới tận ngày nay:
“Chúng ta đang ở trong một kỷ nguyên giả định rằng những xu hướng hạn hẹp về chuyên môn hóa là logic, tự nhiên và đáng mong muốn… Cùng lúc ấy, nhân loại đã bị tước đoạt đi sự hiểu biết toàn diện. Chuyên ngành đã sinh ra những cảm giác cô lập, vô dụng và bối rối ở các cá nhân. Nó cũng dẫn đến việc cá nhân từ bỏ trách nhiệm suy nghĩ và hành động xã hội cho người khác. Chuyên ngành sinh ra những thành kiến cuối cùng được gộp lại thành sự bất hòa quốc tế về tư tưởng, mà sau đó dẫn đến chiến tranh.”
Nếu chúng ta bỏ thời gian và học những khái niệm cốt lõi trên các lĩnh vực khác nhau, và luôn liên hệ những khái niệm đó với cuộc sống và thế giới, sự chuyển giao giữa các lĩnh vực sẽ trở nên dễ dàng hơn và nhanh hơn.
Khi chúng ta xây dựng một hồ chứa “những nguyên tắc đầu tiên” và kết hợp chúng vào những lĩnh vực khác nhau, chúng ta bỗng nhiên có được siêu năng lực để tiến vào một lĩnh vực mới chúng ta chưa từng biết trước đây, và nhanh chóng đưa ra những đóng góp có một không hai.
Hiểu được những siêu năng lực học tập của Musk giúp chúng ta có được cái nhìn sâu sắc về cách ông tiến vào một ngành công nghiệp mới chỉ ra đời được hơn 100 năm và thay đổi toàn bộ cơ sở cạnh tranh của lĩnh vực đó.
Elon Musk là một người xuất chúng, nhưng những khả năng của ông không phải là ma thuật.
